Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΣΚΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

Γράφει η Λίλυ Νούραη  

Τιμώντας την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, ας μιλήσουμε για τα «προσωπεία» ή «μάσκες», στο Θέατρο.

 Γνωστή ανά τον κόσμο είναι η μάσκα και η χρήση της ξεκινά από τα πρώϊμα χρόνια της Ανθρωπότητας, όταν ακόμη οι πρωτόγονοι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν χρώματα, με τα οποία έβαφαν τα πρόσωπά τους προκειμένου να ξεγελάσου ή να εκφοβίσουν τα άγρια ζώα και άλλα στοιχεία της φύσης που τους απειλούσαν και ακόμη γιατί πίστευαν πως οι ψυχές κατά την ώρα τ6ου νυχτερινού ύπνου αποσπώνται του σώματος και επειδή όλα τα σώματα είναι περίπου ίδια, έπρεπε σαν επέστρεφαν να βρουν το αποκλειστικά δικό τους. Όταν συγκροτήθηκαν δε, σε μικρές κοινωνίες, οι μάγοι και σαμάνοι, οι οποίοι αποτελούσαν και τον κορυφαίο της κοινότητας, επιφορτισμένο και με ιερά καθήκοντα, χρησιμοποιούσαν την μάσκα προκειμένου να μιμηθούν τα ιερά πνεύματα, τα οποία τους «κατελάμβαναν» κατά τις διάφορες ιεροτελεστίες και επικλήσεις. Παράλληλα, η μάσκα, κατά κάποιον τρόπο έγινε και το αναγνωριστικό κάθε φυλής και αποτυπώθηκε στα τοτέμ.

Σχετικά, πάλι, από καταβολής κόσμου και πνευματικής εξέλιξης του ανθρωπίνου είδους, τόσο οι πρωτόγονοι κατά τους πρώϊμους χρόνους, όσο και αργότερα  και μέχρι και την αιγυπτιακή, αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή εποχή, επεκράτησε η το εκμαγείο μάσκας, το οποίο εναπόθεταν στο πρόσωπο του νεκρού πριν τον ενταφιάσουν, για δύο κυρίως λόγους, ώστε η ψυχή, η οποία μπορεί μετά τον θάνατο να περιπλανάται και να βρίσκεται παντού, όταν επιστρέφει να δει το σώμα που άφησε πίσω της, να αναγνωρίζει ποιο ήταν αυτό, αλλά και για λόγους αισθητικής ως προς την τελευταία όψη του προσώπου του αποβιώσαντος. Τα παλαιότερα προσωπεία, βρέθηκαν στους βασιλικούς τάφους της Ουρ.

Όμως και στο Θέατρο χρησιμοποιήθηκαν τα προσωπεία, για κάποιους πιθανούς λόγους, οι οποίοι με την σειρά θα πρέπει να ήσαν οι εξής: 1) Ο Θεός Διόνυσος, θεότητα της αμπέλου, της ευθυμίας, της ηδονής, της κραιπάλης,  έσυρε πίσω του έναν ολόκληρο θίασο από σάτυρους, σειληνούς, δρυΐδες και μαινάδες, οι οποίοι είχαν κάθε λόγο να μεταμφιέζονται εν καιρώ οργίοις και έφερα μάσκες, όπως και ο Θεός, τον οποίον επίστευαν και ακολουθούσαν. Όταν τα Θέατρο και οι τραγωδίες και κωμωδίες αποδόθηκαν τιμής ένεκεν στον Διόνυσο, το προσωπείο ακολούθησε τους ηθοποιούς του θιάσου ως πιστούς ακολούθους. 2) Επειδή οι ερμηνευτές αναπαριστούσαν και διάφορες θεότητες, ήταν απαραίτητο να φορούν την μάσκα ώστε να κρύβουν πίσω από αυτήν τν επίγεια υπόστασή τους, καθώς έκαναν ανέκαθεν και οι ιερουργοί των διαφόρων φυλών. 3) Αρχικά, οι θεατρικές παραστάσεις ερμηνεύονταν αποκλειστικά και μόνο από άντρες, άσχετα με το πώς και γιατί, το οποίο είναι αμφισβητήσιμο Άρα, οι άντρες ερμηνευτές ερμήνευαν και τους γυναικείους ρόλους των θεατρικών έργων, οπότε ήταν απαραίτητο να φορούν το ανάλογο γυναικείο προσωπείο για να προσποιούνται τις γυναίκες.

Οι μάσκες στο Θέατρο, επεκράτησαν και μέχρι τον 17^ο αιώνα σε όλη την Ευρώπη και ιδιαίτερα κατά την περίοδο μετά την πτώση της θεατρικής Τέχνης και κυρίως κατά τον πρώτο προ Χριστού αιώνα, καθώς ένα νέο είδος θεατρικού δρωμένου ξεκίνησε να αναπτύσσεται στην Κάτω Ιταλία με το πασίγνωστο «κίνημα της «Commedia dell’ Arte», , οποί εξιδανίκευσε την μάσκα και επεκτείνεται και στην κοσμική κοινωνία της ευρωπαϊκής ηπείρου και κυρίως στην Βενετία. Μασκοφόροι χαρακτήρες όπως ο Αρλεκίνος, η Κολομπίνα, ο Πανταλόνε, ο Ντοτόρε και άλλα πρότυπα, παραδίδουν σκυτάλη στον Μολιέρο, μέσα από τα έργα του οποίου αναγενάται η κωμωδία στο Θέατρο.