Η ΕΝ ΠΟΛΛΑΙΣ ΑΜΑΡΤΙΕΣ ΠΕΡΙΠΕΣΟΥΣΑ ΓΥΝΗ

Γράφει η Λίλυ Νούραη

Τρεις βυζαντινοί χρονικογράφοι, ο Συμεών ο μεταφραστής, ο Γεώργιος Αμαρτωλός και ο Λέων ο Γραμματικός, αναφέρουν ότι κατά την δεύτερη δεκαετία του Θ’ μετά Χριστόν αιώνα, στο Βυζάντιο, η Αυγούστα Ευφροσύνη, μητριά έλαβε μέρος στην τελετή επιλογή νύφης για τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, την οποία είχε οργανώσει μητριά του Αυτοκράτορος Θεοφίλου, οργάνωσε τρόπω τινά «καλλιστεία στο Παλάτι, όπου συγκέντρωσε νεαρές και όμορφες κοπέλες των άνω κοινωνικών τάξεων, προκειμένου ο  πρόγονός της να επιλέξει νύφη.  Εκείνος, ανάμεσα σε νέες αριστοκρατικών οικογενειών και καλλονές, θα επέλεγε εκείνη την οποία θα θεωρούσε ωραιότερη, προσφέροντάς-της συμβολικά, ένα χρυσό μήλο.

Ο Θεόφιλος, ευρισκόμενος ανάμεσά τους, και σύμφωνα με την παράδοση, η οποία δεν απαιτεί την αναγνώρισή της ως πραγματικότητα, θεωρώντας τις παρατεταγμένες, προς τον σκοπό, καλλονές οι οποίες προέρχονταν από  διάφορα μέρη της Αυτοκρατορίας, στάθηκε έκθαμβος μπροστά στην και απαστράπτουσα ωραιότητα κόρης του Κανδιδάτου της Αυλής, η οποία άκουγε στο όνομα Εικασία ή Κασσιανή, στην οποία πριν παραδώσει το μήλο της απηύθυνε τον λόγο παρατηρώντας πως «Εκ γυναικός τα χείρω» και αυτή αυθορμήτως του απάντησε: «Και εκ γυναικός τα κρείττω». Ο Θεόφιλος εννοούσε το προπατορικό  αμάρτημα της Εύας, και η υποψήφια Αυγούστα την διά της Παναγίας γέννηση του Ιησού, ο οποίος ήρε τις αμαρτίες του κόσμου

 Ο διάλογος αυτός παρατίθεται «Εις τον Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου», η συγγραφή του οποίου αποδίδεται στον Χρυσόστομο ή τον Γρηγόριο τον Θαυματουργό (Patrologia Graeca, 50, 795A), αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί και να προέρχεται από τον Πρόκλο Κωνσταντινουπόλεως (434-446 μ.Χ.) και επίσης διαδίδεται από στόμα σε στόμα έναν αιώνα αργότερα του επεισοδίου  Κατ’ άλλους οι διηγήσεις του επεισοδίου εμφανίζονται 100 περίπου χρόνια από το γεγονός της επιλογής νύφης,  και ανταποδίδεται στο κίνημα των εικονολατρών, σαν αντίδραση προς την επίθεση την οποία είχε εξαπολύσει εναντίον τους η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα. 

Πιστεύεται, πάντα σύμφωνα με την παράδοση, πως ο Θεόφιλος θεώρησε εαυτόν θιγμένον από την απάντηση, η οποία προσέκρουε στον εγωϊσμό του και αμέσως παρέδωσε το χρυσό μήλο στην διπλανή της κοπέλα, την Θεοδώρα εκ Παφλαγονίας της Μικράς Ασίας, χωρίς ούτε καν να την κοιτάξει πρώτα. Λέγεται ακόμη ότι η Κασσιανή κατέφυγε σε μοναστήρι, όπου κάποια στιγμή την ανακάλυψε ο Θεόφιλος και προσπάθησε να την προσεγγίσει, εκείνη όμως αντιλαμβανόμενη την άφιξή του, εγκατέλειψε το κελίον της και «τῷ φόβῳ ἐκρύβη ως ήλιος», όπως έγραψε πάν ω σε ένα της χειρόγραφο ο ίδιος ο Αυτοκράτωρ.

Πέραν όλων αυτών όμως, η ίδια η Κασσιανή φαίνεται να ίδρυσε περί το  843 μ.Χ. κοινόβιο μοναστήρι κοντά στα δυτικά τείχη της Κωνσταντινουπόλεως και σύμφωνα με μία επιστολή του Θεοδώρου του Στουδίτου διατηρούσε σχέση με την ομώνυμη Μονή και η απόσυρσή της από τα εγκόσμια οφείλετο στη αποτυχία της να γίνει Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου. Πέραν αυτών των «ειδήσεων», τα ίχνη της χάνονται και κάποιοι μελετητές υποθέτουν ότι έπεσε θύμα καταδιώξεων των εικονομάχων ή εικονολατρών, εξοριζόμενη. Μία άλλη εκδοχή πάλι, θέλει την Εικασσία να καταφεύγει στην Ιταλία κατά την εποχή του θρησκευτικού αναβρασμού και επιστρέφοντας να εγκαθίσταται στη νήσο Κάσο, όπου ετελεύτησε τον εαυτής βίον. Ωστόσο, η Κασσιανή υπήρξε εξαίρετη ποιήτρια και συνθέτρια ύμνων και το επιλεγόμενο «Τροπάριο της Κασσιανής», ψάλεται στις εκκλησίες της Ορθοδοξίας κατά την Μεγάλη Τρίτη, ενώ η Εκκλησία μας την έχει ανακηρύξει σε Αγία, η μνήμη της οποίας τιμάται στις 7 Σεπτεμβρίου κάθε έτους.  Περίπου πενήντα από τους ύμνους της έχουν διασωθεί και είκοσι τρεις  από αυτούς περιλαμβάνονται στα λειτουργικά βιβλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επιπλέον, σώζονται επτακόσιοι ογδόντα εννέα μη υμνολογικοί της στίχοι,  κυρίως με «γνωμικά», ένας κανόνας «Περί των νεκρών», ο οποίος σώζεται μόνο σε ένα χειρόγραφο και στην ακροστιχίδα του αναφέρεται το όνομα της ποιήτριας. Σε αυτήν άλλωστε αποδίδεται και το «τετραώδιο» του Μεγάλου Σαββάτου «Άφρων γηραλέε». Σώζονται επίσης είκοσι ένα Στιχηρά Ιδιόμελα, δηλαδή μικρότερα ποιήματα προς τιμήν διαφόρων Αγίων για ορισμένες μέρες του εκκλησιαστικού έτους, από τα οποία σήμερα χρησιμοποιούνται στην επίσημη λειτουργία μόνο επτά εξ’  αυτών. Η ίδια, συνέθεσε πολλά τροπάρια της Ακολουθίας των Αγίων Πέντε Μαρτύρων.

Το Τροπάριο της Κασσιανήςί Σημαίνει Ἡ

Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σήν αισθομένη Θεότητα μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,
οδυρομένη μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει.
Οίμοι! λέγουσα, οτι νύξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας,
ζοφώδης τε και ασέληνος ερως της αμαρτίας.
Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων,
ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ,
κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας,
ο κλίνας τους ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει.
Καταφιλήσω τους αχράντους σου πόδας,
αποσμήξω τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχοις,
ων εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν κρότον τοις ώσιν ηχηθείσα,
τω φόβω εκρύβη.
Αμαρτιών μου τα πλήθη
και κριμάτων σου αβύσσους τις εξιχνιάσει,
ψυχοσώστα Σωτήρ μου;
Μη με την σήν δούλην παρίδης,
Ο αμέτρητον έχων το έλεος.

 Η μετάφραση στα καθ’ ημάς κατά τον Φώτη Κόντογλου

Κύριε, η γυναίκα που έπεσε σε πολλές αμαρτίες,
σαν ένοιωσε τη θεότητά σου, γίνηκε μυροφόρα και σε άλειψε με μυρουδικά
πριν από τον ενταφιασμό σου κι έλεγε οδυρόμενη:
Αλλοίμονο σε μένα, γιατί μέσα μου είναι νύχτα κατασκότεινη και δίχως φεγγάρι,
η μανία της ασωτείας κι ο έρωτας της αμαρτίας.
Δέξου από μένα τις πηγές των δακρύων,
εσύ που μεταλλάζεις με τα σύννεφα το νερό της θάλασσας.
Λύγισε στ’ αναστενάγματα της καρδιάς μου,
εσύ που έγειρες τον ουρανό και κατέβηκες στη γης.
Θα καταφιλήσω τα άχραντα ποδάρια σου,
και θα τα σφουγγίσω πάλι με τα πλοκάμια της κεφαλής μου•
αυτά τα ποδάρια, που σαν η Εύα κατά το δειλινό, τ’ άκουσε να περπατάνε,
από το φόβο της κρύφτηκε.
Των αμαρτιών μου τα πλήθη
και των κριμάτων σου την άβυσσο, ποιος μπορεί να τα εξιχνιάση,
ψυχοσώστη Σωτήρα μου;
Μην καταφρονέσης τη δούλη σου,
εσύ που έχεις τ’ αμέτρητο έλεος.