Οκτώ χρόνια μετά τη συμμετοχή της Ελλάδας στην έρευνα World Values Survey, η διαΝΕΟσις και το Εθνικό Κέντρο Ερευνών μετρούν ξανά τις αξίες των...
Οκτώ χρόνια μετά τη συμμετοχή της Ελλάδας στην έρευνα World Values Survey, η διαΝΕΟσις και το Εθνικό Κέντρο Ερευνών μετρούν ξανά τις αξίες των Ελλήνων. Η «Κ» δημοσιεύει τα αποκαλυπτικά αποτελέσματα
Οκτώ χρόνια είναι πολλά ή λίγα; Εξαρτάται για τι πράγμα μιλάμε. Αν μιλάμε για αξίες και πεποιθήσεις, είναι λίγα. Αν, όμως, συνυπολογίσουμε το αξιοσημείωτης ρευστότητας πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σκηνικό της Ελλάδας της τελευταία δεκαετίας, τα οκτώ χρόνια προβιβάζονται σε ένα ιδιαίτερα υπολογίσιμο και εξαιρετικά ενδιαφέρον μέγεθος. Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που καθιστά τα ευρήματα της δεύτερης ελληνικής συμμετοχής στην υψηλού κύρους έρευνα World Values Survey (Παγκόσμια Ερευνα Αξιών/WVS) ακόμη πιο σημαντικά.
Αλλωστε, είναι η πρώτη φορά που έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε συγκρίσεις ανάμεσα σε δύο διαφορετικές χρονικά δεξαμενές απόψεων, καθώς τώρα έχουμε να «πατήσουμε» στην παρθενική συμμετοχή μας, αυτή του 2017. Η World Values Survey διεξάγεται κάθε οκτώ χρόνια από το 1981 σε περίπου 80 χώρες και περιοχές του πλανήτη, κυρίως εκτός Ευρώπης, και η πραγματοποίησή της στην Ελλάδα κατέστη δυνατή μόλις το 2017 χάρη στη διαΝΕΟσις που ανέλαβε, σε συνεργασία με το ΕΚΚΕ, να υποστηρίξει την υλοποίησή της.
Ο μεγάλος βαθμός αξιοπιστίας της οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μεθοδολογία της (τουλάχιστον το 50% των συνεντεύξεων διεξάγεται «πρόσωπο με πρόσωπο») και στον τεράστιο όγκο ερωτήσεων, που είναι κοινές σε όλες τις χώρες και που κατά τη διάρκεια του τελευταίου «κύματος» έφτασαν στις 250, όπως εξηγεί στην «Κ» ο καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Σωκράτης Κονιόρδος ο οποίος είχε την επιμέλεια της έρευνας στη χώρα μας. Ο ίδιος σπεύδει να επισημάνει τον «προσωρινό» χαρακτήρα των αποτελεσμάτων, μια και η έρευνα ολοκληρώθηκε μόλις την προηγούμενη εβδομάδα.
Κοινωνική «σκλήρυνση»
Εστιάζοντας στα πρώτα αποτελέσματα της ελληνικής εκδοχής, που φέρνει σήμερα στο φως της δημοσιότητας η «Κ», είναι σαφής μια σχεδόν παγιωμένη κρίση εμπιστοσύνης που δεν αφορά μόνο το πολιτικό σύστημα ή τους θεσμούς (παραδόξως εκεί σημειώνεται μια οριακή ανάκαμψη στους σχετικούς δείκτες σε σχέση με το μνημονιακό 2017) αλλά διαχέεται και στον κοινωνικό μας περίγυρο.
«Σκλήρυνση» είναι η λέξη που χρησιμοποιεί ο κ. Σωκράτης Κονιόρδος· ακόμη πιο απαισιόδοξος εμφανίζεται ο ιστορικός Κώστας Κωστής. «Για άλλη μία φορά, η πολιτική και κοινωνική εμπιστοσύνη καταγράφεται πολύ χαμηλά· αν δεν κάνω λάθος είμαστε μία από τις τελευταίες χώρες στους συγκεκριμένους δείκτες. Είναι κάτι που στην Ελλάδα παρατηρούμε από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, αυξάνεται ραγδαία όσο πλησιάζουμε στην κρίση και πια, στα χρόνια των μνημονίων, μπαίνει το τελευταίο καρφί. Το πιο ανησυχητικό για μένα είναι ότι τα πράγματα μοιάζουν πολύ χειρότερα στις νεότερες ηλικίες, να θυμίσω σε αυτό το σημείο ότι στο πλαίσιο άλλης έρευνας πρόσφατα καταγράφηκε ένα 22% των νέων που δεν αποτιμούν τη Δημοκρατία ως “αποτελεσματικό” πολίτευμα».
Για τον ομότιμο καθηγητή του ΕΚΠΑ, η κατάρρευση του κοινωνικού κεφαλαίου δημιουργεί αλυσιδωτές παρενέργειες που αγγίζουν ζωτικού χαρακτήρα προκλήσεις των επόμενων ετών για τη χώρα, καθώς, όπως επισημαίνει, «χωρίς εμπιστοσύνη δεν φτιάχνεις ένα κράτος που να είναι λειτουργικό και αποδοτικό». Αλλά δεν είναι μόνον αυτό: «Η δυσκολία μας να εμπιστευθούμε πέρα από έναν πολύ στενό οικογενειακό κύκλο συνεπάγεται δυσκολία στο να χτίσουμε δυναμικά κοινωνικά και οικονομικά δίκτυα που παράγουν ανάπτυξη και ευημερία».
Δυσκολεύει η ευημερία – «Η δυσκολία μας να εμπιστευθούμε πέρα από έναν πολύ στενό οικογενειακό κύκλο συνεπάγεται δυσκολία στο να χτίσουμε δυναμικά κοινωνικά και οικονομικά δίκτυα, που παράγουν ανάπτυξη και ευημερία», αναφέρει ο ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ Κώστας Κωστής.
Οι μεγάλοι χαμένοι
Στην ενότητα της (κρίσης) εμπιστοσύνης σε θεσμούς και οργανισμούς, ως μεγαλύτεροι χαμένοι εμφανίζονται η αστυνομία, η Δικαιοσύνη (δικαστήρια), τα πανεπιστήμια, οι Ενοπλες Δυνάμεις και η Εκκλησία. Αντιθέτως, κερδίζουν έδαφος –αλλά από την ιδιαίτερα ισχνή θέση που βρέθηκαν στο αποκορύφωμα της οικονομικής κρίσης και της κοινωνικής απονομιμοποίησής τους– θεσμοί όπως το Κοινοβούλιο, τα πολιτικά κόμματα, η κυβέρνηση και τα εργατικά συνδικάτα.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι η επιστροφή σε κάποιου είδους πολιτική και οικονομική κανονικότητα μετά το τέλος του μνημονιακού κύκλου αποτυπώνεται σε σειρά ευρημάτων όπως η εντυπωσιακή άνοδος του δείκτη ενδιαφέροντος για την πολιτική από το 28,2% (2017) στο 49,6% (2025). Λιγότερο ενθαρρυντικό είναι το διογκούμενο αίσθημα αποκλεισμού του μέσου πολίτη από τα κέντρα λήψης αποφάσεων ή επηρεασμού τους (59,3%).
Συνεπακόλουθα, σε επίπεδο κοινωνίας, η εμπιστοσύνη διαρκώς συρρικνώνεται σε ένα στενό κύκλο συγγενών πρώτου βαθμού, ενώ υποχωρεί σημαντικά ο κοινωνικός περίγυρος όπως αποτυπώνεται στην αξιοσημείωτη μείωση της επιρροής της «γειτονιάς» (από 61,5% το 2017 στο 46,6% σήμερα). Κάμψη της τάξης του 10% καταγράφεται και στην εμπιστοσύνη προς τους ανθρώπους που γνωρίζουμε προσωπικά.
Σταθερά σε χαμηλά ποσοστά όλες οι σχέσεις μας με τρίτους, κυρίως αλλοεθνείς και αλλόθρησκους ή όσους συναντάμε για πρώτη φορά, όπου το ποσοστό θετικής απόκρισης δεν φτάνει ούτε στο 10%.
Οι δείκτες ανοχής
Αντιθέτως, πρόοδος εμφανίζεται σε όλους τους δείκτες ανοχής σε κοινωνικές συμπεριφορές που άλλοτε δίχαζαν ή ήταν έντονα μειοψηφικές στην ελληνική κοινωνία. Οι πιο χαρακτηριστικές μεταβολές εντοπίζονται στη στάση μας απέναντι στην έκτρωση και στην ομοφυλοφιλία, που από έντονα μειοψηφικές (βαθμός «ανοχής» στην περιοχή του 25% με 27%) γίνονται πλέον οριακά πλειοψηφικές, λίγο πάνω από το 50% (δείτε τους αντίστοιχους πίνακες).
Τη δική του βαρύτητα έχει ο διπλασιασμός της αποδοχής αμφιλεγόμενων κοινωνικών συμπεριφορών όπως η ευθανασία (17,5%), η επαναφορά της θανατικής ποινής (12,9%), η αυτοκτονία (12,6%), η μη καταβολή εισιτηρίου στα μέσα μαζικής μεταφοράς (10,6%) και η διεκδίκηση κρατικών ωφελημάτων που δεν δικαιούσαι (9,5%). Στα πιο παρήγορα ευρήματα της έρευνας, η μέτρια θετική υποδοχή της τεχνητής νοημοσύνης (48,8%), η έντονα πλειοψηφική ανησυχία για την κλιματική αλλαγή, καθώς και το επίσης πλειοψηφικό ρεύμα υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος όταν τίθεται διαζευκτικά με το πρόταγμα της οικονομικής ανάπτυξης.
Στην παγίδα του φόβου – Η ελληνική κοινωνία δείχνει να παγιδεύεται σε αξίες φόβου, πειθαρχίας και ανάγκης για «κανονικότητα», με τις κυρίαρχες ομάδες να αναπαράγουν συστήματα ανασφάλειας και καχυποψίας, υπογραμμίζει ο διευθύνων σύμβουλος της MRB Δημήτρης Μαύρος.
Ωστόσο, ανησυχία προκαλεί η άνοδος φιλοαυταρχικών συστημάτων διακυβέρνησης: το δημοκρατικό πολίτευμα διατηρεί με άνεση τα ηνία με μικρή, όμως, υποχώρηση (από το 97,4% του 2017 στο 90,2% σήμερα), ενώ στον αντίποδα καταγράφεται αύξηση των ποσοστών τόσο για την ανάδειξη παντοδύναμου ηγέτη χωρίς αναφορά στο Κοινοβούλιο και εκλογική νομιμοποίηση (από το 9% στο 17,7%) ή στην ανάδειξη στρατιωτικής κυβέρνησης (από το 5,8 στο 14,5%).Unmute
Σε έναν πρώτο σχολιασμό της «ελληνικής» World Values Survey, ο διευθύνων σύμβουλος της MRB Δημήτρης Μαύρος υποστηρίζει ότι η ελληνική κοινωνία δείχνει να παγιδεύεται σε αξίες φόβου, πειθαρχίας και ανάγκης για «κανονικότητα», με τις κυρίαρχες ομάδες να αναπαράγουν συστήματα ανασφάλειας και καχυποψίας. «Παρά τις νησίδες ανθρωπισμού και συναίνεσης, η πλειοψηφία παραμένει προσανατολισμένη σε συντηρητικά αντανακλαστικά, με περιορισμένη εμπιστοσύνη στην αλλαγή και τη συμπερίληψη», τονίζει. Και στο βάθος ριζοσπαστικοποίηση και αντισυστημισμός, όπως αποτυπώνεται και στις έρευνες εκλογικής επιρροής; «Ναι, αλλά προσοχή: ξεπροβάλλει ένας αντισυστημισμός με χαρακτηριστικά συντηρητικής παραβατικότητας. Ο σημερινός “ήρωας” της κοινωνίας δεν είναι ο σερίφης που επιβάλλει την τάξη, αλλά ένας παραβατικός Ρομπέν των Δασών α λα ελληνικά». Οταν του ζητάω να μας δώσει ένα παράδειγμα, η απάντησή του μπορεί να εκπλήξει: «Ο βουλευτής της Νίκης που κατέβασε τα “βέβηλα” έργα στην Εθνική Πινακοθήκη». Μήνυμα ελήφθη.
