Ποιος φτιάχνει το μέλλον που φοβόμαστε – Πόσο ουδέτεροι είναι οι αλγόριθμοι
ΚΟΣΜΟΣΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ 13 Οκτωβρίου 2025 fonisalaminas
Ενώ κάποιοι εξακολουθούν να συζητούν πώς να σώσουμε τη δημοκρατία ή την κοινωνία, δηλαδή τα συστήματα που έχουμε, άλλοι σχεδιάζουν την απόδρασή τους, καθώς ήδη φαντάζονται ένα μέλλον όπου η τεχνολογία αποτελεί εργαλείο ελέγχου και κυριαρχίας
Ο Κρις Ουίλι, σύμβουλος ανάλυσης δεδομένων, ήταν ο άνθρωπος που διέρρευσε τα στοιχεία για το σκάνδαλο διαρροής προσωπικών δεδομένων από εκατομμύρια χρήστες του Facebook στην εταιρεία Cambridge Analytica, η οποία τα χρησιμοποίησε για να βοηθήσει το 2016 την προεκλογική εκστρατεία του Ντόναλντ Τραμπ. Το σκάνδαλο πυροδότησε πολλαπλές έρευνες και έθεσε ευρύτερες ανησυχίες σχετικά με την ιδιωτικότητα, την ανεξέλεγκτη δύναμη των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών και την ευαλωτότητα της δημοκρατίας στην παραπληροφόρηση.
Στα τέλη Ιουνίου ο Ουίλι παρευρέθηκε σε ένα πάρτι στο Ντουμπάι που διοργάνωσαν δισεκατομμυριούχοι της τεχνολογίας, μια συγκέντρωση που έμοιαζε, όπως λέει στην «El Pais», με ένα νέο κέντρο εξουσίας: «Οι άνθρωποι μιλούσαν για μακροζωία, πώς να ζήσουν για πάντα. Αλλά κυρίως για το πώς θα προετοιμαστούν για να επιβιώσουν από την κατάρρευση της κοινωνίας». Kάπως έτσι δημιουργούμε το μέλλον που φοβόμαστε.
Εκείνη η φευγαλέα στιγμή αποτύπωσε τη νέα πραγματικότητα: ενώ κάποιοι εξακολουθούν να συζητούν πώς να σώσουμε τη δημοκρατία ή την κοινωνία, δηλαδή τα συστήματα που έχουμε, άλλοι ήδη σχεδιάζουν την απόδραση τους, καθώς φαντάζονται ένα μέλλον όπου η τεχνολογία δεν αποτελεί απλώς ένα εργαλείο, αλλά μια σωσίβια λέμβο για τους λίγους προνομιούχους. Ηταν μια υπενθύμιση ότι τα όσα διακυβεύονται δεν είναι πλέον αφηρημένα ή μακρινά: αναπτύσσονται, αυτή τη στιγμή, σε δωμάτια στα οποία οι περισσότεροι από εμάς δεν θα μπούμε ποτέ.
H ιστορία του Ουίλι αποτέλεσε το έναυσμα, γράφει η Ναταλία Αντάλεβα στην ιστοσελίδα codastory, για να θυμηθούμε πώς οι αφηγήσεις της Silicon Valley, κάποτε ιδιόρρυθμες, περιθωριακές, ουτοπικές, έχουν γίνει το νέο κέντρο βάρους της παγκόσμιας εξουσίας. Αυτό που κάποτε ήταν τομέας της επιστημονικής φαντασίας είναι τώρα η λογική που καθοδηγεί τις αίθουσες συνεδριάσεων και τις επενδυτικές στρατηγικές. Η εικόνα της ορκωμοσίας του Τραμπ, με τους μεγιστάνες της τεχνολογίας στην πρώτη γραμμή και τους υπουργούς πιο πίσω, περιγράφει ακριβώς αυτή τη συνθήκη.
Μια νέα κοινωνική αρχιτεκτονική
Οι αριθμοί είναι συγκλονιστικοί: η Meta προσφέρει στους ερευνητές της τεχνητής νοημοσύνης συνολικά πακέτα αποζημίωσης έως και 300 εκατομμύρια δολάρια για τέσσερα χρόνια, με μεμονωμένες συμφωνίες, όπως το πακέτο των 200 εκατομμυρίων δολαρίων του πρώην στελέχους της Apple, Ρουόμινγκ Πανγκ, να γίνονται πρωτοσέλιδα. Εν τω μεταξύ, η OpenAI μόλις συγκέντρωσε 40 δισεκατομμύρια δολάρια, ο μεγαλύτερος γύρος ιδιωτικής χρηματοδότησης τεχνολογίας στην Ιστορία.
Κάτω από αυτά τα εντυπωσιακά οικονομικά στοιχεία κρύβεται ένας βαθύς μετασχηματισμός: η ελίτ της Silicon Valley έχει εξελιχθεί από πρόθυμους καινοτόμους σε αρχιτέκτονες μιας νέας παγκόσμιας τάξης, αναδιαμορφώνοντας την κοινωνία με την άνευ προηγουμένου δύναμη της. Αυτή η μετατόπιση δεν αφορά μόνο τα χρήματα ή την τεχνολογία, σηματοδοτεί μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η εξουσία γίνεται αντιληπτή και ασκείται. Ένας μετασχηματισμός στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται το μέλλον.
Η Τζούντι Έστριν, ευρέως γνωστή στους τεχνολογικούς κύκλους ως η «μητέρα του cloud» για τον πρωτοποριακό της ρόλο στην οικοδόμηση της θεμελιώδους υποδομής του Διαδικτύου, έχει γίνει μάρτυρας αυτής της εξέλιξης από πρώτο χέρι. Εχει δει τη μετατόπιση από το όραμα του Στιβ Τζομπς για την τεχνολογία ως «ποδήλατο για το μυαλό» στη δήλωση του Μαρκ Άντρισεν ότι «το λογισμικό τρώει τον κόσμο».
Τώρα, η Εστριν κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: το τεχνολογικό τοπίο έχει μετατοπιστεί από τη συνεργατική καινοτομία σε μια αδιάκοπη επιδίωξη ελέγχου και κυριαρχίας. Οι σημερινοί ηγέτες της τεχνολογίας δεν είναι πλέον απλώς καινοτόμοι, αλλά δημιουργούν μια νέα κοινωνική αρχιτεκτονική που επαναπροσδιορίζει τον τρόπο που ζούμε, σκεφτόμαστε και συνδεόμαστε.
Σπασμένες αντανακλάσεις
Η τεχνολογική βιομηχανία έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα αφήγημα όπου το όραμά της για το μέλλον φαίνεται ασταμάτητο, αφήνοντας τους υπόλοιπους ως παθητικούς παρατηρητές και όχι ως ενεργούς συμμετέχοντες στη διαμόρφωση του τεχνολογικού μας πεπρωμένου. Ο Πίτερ Τίελ, ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής και συνιδρυτής του PayPal, καθώς και βασικός υποστηρικτής του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς, ενσαρκώνει αυτή τη νοοτροπία.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Τίελ ρωτήθηκε ευθέως αν θέλει να επιβιώσει το ανθρώπινο γένος. Δίστασε πριν απαντήσει «ε, ναι» και στη συνέχεια πρόσθεσε: «Θα ήθελα κι εγώ να λύσουμε ριζικά αυτά τα προβλήματα…». Η αμφιθυμία του απέναντι σε άλλους ανθρώπους και η προσπάθειά του για ριζικό μετασχηματισμό αποτυπώνουν τη διάθεση μιας τάξης ηγετών της τεχνολογίας που βλέπουν το παρόν ως κάτι από το οποίο πρέπει να ξεφύγουν, όχι να βελτιωθούν – μια νοοτροπία που τροφοδοτεί την αίσθηση του αναπόφευκτου και της αποστασιοποίησης για την οποία προειδοποιεί η Έστριν. «Μια νέα μορφή αυταρχισμού», όπως λέει, «από αυτούς που φτιάχνουν το μέλλον».
Η φιλόσοφος Σάνον Βαλόρ προειδοποιεί με άρθρο της στην «Washington Post» ότι οι σχεδόν θρησκευτικές αφηγήσεις που αναδύονται από τη Silicon Valley – παρουσιάζοντας την τεχνητή νοημοσύνη ως σωτήρα ή δαίμονα – δεν είναι απλώς φαντασιώσεις της ελίτ. Αντίθετα, ο πραγματικός κίνδυνος έγκειται στην ανύψωση μιας τεχνολογίας που, στον πυρήνα της, έχει σχεδιαστεί για να μας μιμείται. Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, εξηγεί, είναι «απλώς σπασμένες αντανακλάσεις του εαυτού μας… διατεταγμένες για να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση της παρουσίας, της συνείδησης, του ότι μας καταλαβαίνουν».
Ο πραγματικός κίνδυνος, υποστηρίζει, είναι ότι αυτές οι ψευδαισθήσεις διαπερνούν το μυαλό των ευάλωτων, όχι μόνο των ισχυρών. Περιγράφει ότι λαμβάνει καθημερινά μηνύματα από ανθρώπους που είναι πεπεισμένοι ότι βρίσκονται σε σχέσεις με μικρούς θεούς της τεχνητής νοημοσύνης – απόδειξη ότι η μυθολογία που περιβάλλει αυτές τις τεχνολογίες ήδη διαστρεβλώνει την πραγματικότητα για όσους είναι λιγότερο εξοπλισμένοι να της αντισταθούν.
Το κάλεσμα της Βαλόρ είναι σαφές: για να ανακτήσουμε την αυτονομία πρέπει να απομυθοποιήσουμε την τεχνολογία, να αναγνωρίσουμε ποιος κάνει τις επιλογές και να επιμείνουμε ότι το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι κάτι που μας συμβαίνει, αλλά κάτι που διαμορφώνουμε μαζί.
Πόσο ουδέτεροι είναι οι αλγόριθμοι;
Τον Σεπτέμβριο του 2025, τα ειδησεογραφικά πρακτορεία ανέφεραν ότι οικογένειες αμερικανών εφήβων που αυτοκτόνησαν μηνύουν τις τεχνολογικές εταιρείες OpenAI, Meta και Character.AI. Ο ισχυρισμός τους: τα προϊόντα της εταιρείας είχαν προσομοιώσει τη φιλία, ενθάρρυναν τον αυτοτραυματισμό και είχαν εμβαθύνει τη συναισθηματική απομόνωση.
Ένας πατέρας είπε ότι το chatbot της κόρης του είχε γίνει «ο μόνος έμπιστός της και της είπε ότι ήταν εντάξει να τα παρατήσει». Δεν πρόκειται για μεμονωμένες τραγωδίες. Σηματοδοτούν έναν ευρύτερο και εντεινόμενο κίνδυνο για την υγεία: τα μη ρυθμιζόμενα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (AI) διεισδύουν στους πιο προσωπικούς χώρους της ανθρώπινης ζωής, διαμορφώνοντας τις ψυχικές καταστάσεις των χρηστών χωρίς εποπτεία, πρότυπα ασφαλείας ή λογοδοσία.
Τι τα συνδέει όλα αυτά; Ο αλγοριθμικός μηχανισμός της σημερινής οικονομίας ψηφιακής πλατφόρμας που καθορίζει τι είναι ορατό, τι είναι κρυφό και ποιος επωμίζεται το κόστος. Οι αλγόριθμοι δεν είναι ουδέτερα εργαλεία που απλώς βελτιώνουν την αποτελεσματικότητα στις διαδικτυακές συναλλαγές ή τον συντονισμό στον χώρο εργασίας – είναι όργανα κοινωνικής και εργασιακής διακυβέρνησης και θα πρέπει να ρυθμίζονται ως τέτοια, εξηγεί στους «Times» η Ροξάνα Ράντου, καθηγήτρια ψηφιακών τεχνολογιών και δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Το νομικό καθεστώς
Οι αλγόριθμοι συνήθως θεωρούνται ουδέτερα εργαλεία εμπορίου, αλλά λειτουργούν ως η κεντρική υποδομή στην οικονομία των ψηφιακών πλατφορμών. Αυτή η ενοποίηση του ελέγχου στη συνέχεια αποκρύπτεται μέσω μιας νομικής και πολιτικής μετατόπισης δύο σταδίων.
Πρώτον, τα αλγοριθμικά συστήματα ορίζονται ως εργαλεία εμπορίου και καινοτομίας και όχι ως μηχανισμοί διακυβέρνησης της εργασίας. Η ρύθμισή τους δρομολογείται μέσω της προστασίας των καταναλωτών και του δικαίου του ανταγωνισμού, όπου ο αλγόριθμος πλαισιώνεται ως το μέσο που διευκολύνει την αντιστοίχιση, την τιμολόγηση ή την κατάταξη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι πλατφόρμες εμφανίζονται ως μεσάζοντες και όχι ως εργοδότες – ο αλγόριθμος γίνεται ένα τεχνικό χαρακτηριστικό, όχι μια διαχειριστική αρχή.
Αυτή η λογική κυριάρχησε στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις στον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας (ILO), όπου αρκετές κυβερνήσεις αντιστάθηκαν στις προτάσεις για την αναγνώριση αλγοριθμικών συστημάτων ως μέσων ελέγχου του χώρου εργασίας. Επιμένοντας ότι η αλγοριθμική υποδομή ανήκει στον τομέα του εμπορίου και της πολιτικής για την καινοτομία, ουσιαστικά την έθεσαν εκτός του πεδίου εφαρμογής του εργατικού δικαίου και πέρα από την εξουσία θεσμών όπως ο ILO.
Δεύτερον, η εσωτερική αρχιτεκτονική αυτών των συστημάτων προστατεύεται πάνω απ’ όλα από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας και ενισχύεται από περιοριστικές συμβάσεις και λανθασμένη ταξινόμηση απασχόλησης. Το εμπορικό απόρρητο, τα πνευματικά δικαιώματα και τα δικαιώματα βάσης δεδομένων προστατεύουν όχι μόνο τον υποκείμενο κώδικα αλλά και ολόκληρο τον μηχανισμό λήψης αποφάσεων: πώς ανατίθενται οι εργασίες, πώς υπολογίζεται η αμοιβή, πώς ορίζονται τα όρια και πώς ενεργοποιούνται οι πειθαρχικές ενέργειες. Καθώς αντιμετωπίζονται ως ιδιόκτητα επιχειρηματικά περιουσιακά στοιχεία, αυτά τα συστήματα εξαιρούνται από τον δημόσιο ή κανονιστικό έλεγχο.
tanea.gr
