Έθιμα και Γιορτές του Μαρτίου στη Σαλαμίνα

της Χριστιαλένας Ξύγκη

Ο ΜΑΡΤΙΟΣ ήταν ο ένατος μήνας του αρχαίου ελληνικού αττικού ημερολογίου και ονομαζόταν Ελαφηβολιών,από τις θυσίες ελαφιών που γίνονταν προς τιμή της θεάς του Κυνηγιού, Αρτέμιδας. Στην Αρχαιότητα, το Βυζάντιο αλλά και μέχρι πρότινος ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου και η πρωτοχρονιά του είχε διάφορες διαβατήριες αγροτοποιμενικές μαγικές ενέργειες,π.χ. την κόκκινη-άσπρη κλωστή που δένουμε στο χέρι μας για να μην μας μαυρίσει ο ανοιξιάτικος ήλιος. Το όνομά του προήλθε από το λατινικό Martius, επειδή ήταν αφιερωμένος στον θεότου πολέμου Mars, αντίστοιχο του αρχαιοελληνικού Άρη. Αυτόν τον μήνα κυριαρχούν οι κινητές εορτές του θρησκευτικού ημερολογίου, ενώ σταθερή θρησκευτική εορτή που εορτάζεται στη Σαλαμίνα είναι μόνο ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

Ψυχοσάββατο:
Η εκκλησία έχει καθορίσει σε ετήσια βάση τα εξής τέσσερα Ψυχοσάββατα: στην περίοδο του Τριωδίου, το Ψυχοσάββατο της Τυρινής και το Ψυχοσάββατο της Κρεατινής. Επίσης, το πρώτο Ψυχοσάββατο της Σαρακοστής γιορτάζεται το Θαύμα των Κολλύβων του Αγίου Θεοδώρου και το τελευταίο ψυχοσάββατο είναι το Σάββατο προ της Πεντηκοστής. Αυτά τα Σάββατα τιμούμε τους νεκρούς προσφέροντας κυρίως κόλλυβα και πρόσφορο. Στη Σαλαμίνα προσφέρουν στα νεκροταφεία κουλούρια και πορτοκαλάδα αναψυκτικό και εάν δεν κάνουν κόλλυβα δίνουν μια φρατζόλα ψωμί σε έναν φτωχό.Τέλος, πιστεύεται ότι από το Πάσχα έως το τελευταίο Ψυχοσάββατο οι ψυχές είναι ελεύθερες και βλέπουν από κοντά τους αγαπημένους τους πριν επιστρέψουν στη θέση τους.

Καθαρά Δευτέρα:
Η Καθαρή Δευτέρα ονομάστηκε έτσι από τον λαό είτε γιατί ταυτίζεται με την ψυχική και σωματική κάθαρση, καθώς ξεκινάει η νηστεία της Σαρακοστής, είτε αιτιολογικά επειδή οι νοικοκυρές καθάριζαν τα οικιακά σκεύη όλη μέρα από το γλέντι της Αποκριάς. Αποτελεί κατά κάποιο τρόπο συνέχεια της ημέρας της Αποκριάς καθώς σε πολλές περιοχές της Ελλάδας τηρούν έθιμα που έχουν αποκριάτικο χαρακτήρα. Επιπλέον, κατά τον Νικόλαο Πολίτη η λέξη Κούλουμα που συνδέεται με την έξοδο στη φύση και με το πέταγμα του χαρταετού προέρχεται από την λατινική λέξη cumulus που σημαίνει τον σωρό του σπόρου όπου έστηναν το λυχνιστίρι στο τέλος του αλωνίσματος, δηλαδή την αφθονία.

Ευαγγελισμός της Θεοτόκου:
Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου εορτάζεται κάθε χρόνο διπλά καθώς γιορτάζουμε και την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Κανονικά, όμως, η έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης είναι 21 Μαρτίου αλλά το 1838 ο Όθωναςαποφάσισε να ταυτιστεί ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου με την Εθνική μας εορτή. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι η αναγγελία του εορτασμού της πρώτης εθνικής μας εορτής σε νέα ημερομηνία έγινε με εικοσιένα κανονιοβολισμούς. Ο στόχος της αλλαγής της ημερομηνίας της Εθνικής επετείου εκτός από τον παιδευτικό της χαρακτήρα ήταν και να υπογραμμίσει συγκεκριμένα στοιχεία της εθνικής μας ταυτότητας και εθνικές αξίες. Επιπλέον εάν το δούμε από τη θεολογική πλευρά ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου μάς ελευθερώνει από την αιώνια κόλαση,όπως ακριβώς και η έναρξη της επανάστασης σημαίνει για την Πατρίδα μας την αρχή της ελευθερίας.
Στην Λαογραφία η εορτή του Ευαγγελισμού ταυτίζεται με την έναρξη της εαρινής περιόδου και την άφιξη των χελιδονιών, για αυτό τα παιδιά παλιά έβγαζαν τον μάρτη που φορούσαν στο χέρι τους και τον άφηναν στα δέντρα για να τον πάρουν τα χελιδόνια και να χτίσουν τις φωλιές τους. Λόγω του χαρμόσυνου γεγονότος παρόλο που διανύουμε την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής γίνεται κατάλυση οίνου, ελαίου και ψαριού, ενώ σε περίπτωση που η εορτή αυτή εντάσσεται στη Μεγάλη εβδομάδα δεν καταλύεται το ψάρι. Κατά την εορτή αυτή υπάρχουν πολλές δεισιδαιμονικές συνήθειες ώστε να διατηρηθεί η υγεία και η καλοζωία π.χ. δεν επιτρέπεται παραμονή και ανήμερα να γίνουν δουλειές για να τιμήσουμε την Παναγία. Μεγάλο ενδιαφέρον, επίσης, προκαλεί ότι στην Καππαδοκία παλιότερα συνήθιζαν να φτιάχνουν μικρές πίτες και σε μία από αυτές έβαζαν κάτι πολύτιμο κι όποιος το έβρισκε ήταν ο τυχερός.
Η λατρεία της Παναγίας την περίοδο των αγώνων των Ελλήνων ήταν η κινητήριος δύναμη για αυτούς που μάχονταν για την ελευθερία. Επίσης αποτέλεσε ένα μεγάλο κεφάλαιο στην Δημοτική μας Ποίηση. Πάρα πολλοί αγωνιστές έφτιαχναν στιχάκια αφιερωμένα στην Πλατυτέρα των Ουρανών ζητώντας της βοήθεια• παρακάτω είναι ένα ενδεικτικό στο οποίο ένα κλέφτης αφήνει στη διαθήκη του τα όπλα του σε Μοναστήρι της Φανερωμένης. Σε άλλα συλλογές δημοτικών τραγουδιών οι στίχοι αυτοί συνδέονται με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη:

Και φέρτε μου πλεματικόνάναι παραπονιάρης,
ν’ αφήσω τη διαθήκη μου και τις παραγγολιές μου.
Στην Παναγιά στην Κούλουρη και στη Φανερωμένη,
ν’ αφήσω το τουφέκι μου, τα’ ασημοπαφυλλένιο,
ν’ αφήσω το σπαθάκι μου, το μαργαριταρένιο.