Εκεί που η ελευθερία έκφρασης συναντά τη λογοκρισία

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά θεωρούνται ένα πολύ σημαντικό εργαλείο, ίσως το μόνο που διαθέτουν οι άνθρωποι, ενάντια στην επιβολή κατεστημένων αληθειών από διάφορους θεσμούς πολιτικής και κοινωνικής ισχύος, παραχωρώντας στο άτομο μία αίσθηση εξουσίας και συμβάλλοντας σημαντικά στη χειραφέτησή του. Με απλά λόγια, δίνουν το βήμα στον καθένα να πει την άποψή του και να αμφισβητήσει ή να επικροτήσει τις αποφάσεις που λαμβάνονται από φορείς εξουσίας. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Όχι ακριβώς. 

Μόλις πρόσφατα, το Facebook ανακοίνωσε ότι διέγραψε λογαριασμούς χρηστών του στη Γερμανία, οι οποίοι ήταν αντίθετοι στους περιορισμούς για την αναχαίτιση της πανδημίας και τον υποχρεωτικό εμβολιασμό, υποστηρίζοντας ότι αναρτούσαν εσφαλμένες πληροφορίες για την υγεία, ρητορική μίσους και υποκινούσαν σε βίαιες ενέργειες. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα πώς ένας τέτοιος διαδικτυακός κολοσσός μπορεί να καταρρίπτει τόσο εξόφθαλμα το δικαίωμα που έχουμε όλοι μας στην ελευθερία έκφρασης; 

Ο Βολτέρος πολύ σωστά είχε πει κάποτε “Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες.” Δε χρειάζεται να ασπαζόμαστε τα λεγόμενα του άλλου προκειμένου να του επιτρέψουμε να εκφράσει την άποψη του και δυστυχώς τείνουμε να το ξεχνάμε αυτό. Όταν κάτι δε συμφωνεί με τις πεποιθήσεις μας το απορρίπτουμε κατευθείαν, συχνά χωρίς να δώσουμε πρώτα τη δυνατότητα επιχειρηματολογίας, μόνο και μόνο γιατί έχουμε προαποφασίσει να διαφωνήσουμε. Το φαινόμενο αυτό, η τάση δηλαδή του ατόμου να αναζητήσει, να ερμηνεύσει, να ευνοήσει πληροφορίες με τρόπο που να επιβεβαιώνει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις του και να απορρίψει οτιδήποτε αντιτίθεται σε αυτές, είναι γνωστό ως προκατάληψη επιβεβαίωσης. Κι όπως είναι φυσικό, αυτή η τάση έχει διεισδύσει και στα social media. 

Το ζήτημα που τίθεται στη συγκεκριμένη περίπτωση λοιπόν δεν είναι κατά πόσο είμαστε ή δεν είμαστε αρνητές, συνωμοσιολόγοι, αντιεμβολιαστές και τα λοιπά. Το ζήτημα που τίθεται είναι κατά πόσο μπορεί να φαλκιδεύεται η ελευθερία μας, μόνο και μόνο επειδή εκφράζουμε την άποψη μας, όσο αντισυμβατική ή ακόμη και λανθασμένη μπορεί να είναι αυτή. Όπως ακριβώς μας δίνεται το δικαίωμα να επικοινωνήσουμε την άποψη μας, έτσι έχουμε και το δικαίωμα να αγνοήσουμε ή να διαφωνήσουμε ανοιχτά με κάποια άλλη άποψη. Πρέπει να φτάσουμε δηλαδή στο σημείο να απαγορεύουμε στον άλλον να μιλήσει; 

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Facebook έχει προχωρήσει σε μία τέτοια προσπάθεια ρύθμισης του περιεχομένου του. Και φυσικά αυτό είναι άκρως θεμιτό σε περιπτώσεις παιδικής πορνογραφίας, διαδικτυακού εκφοβισμού, παρενόχλησης και γενικά σε περιπτώσεις που η ελευθερία του ενός καταπατά την ελευθερία του άλλου με όποιον τρόπο κι αν επιχειρείται αυτό. Ωστόσο, η πλατφόρμα δεν επεμβαίνει μόνο σε πραγματικά ή δυνητικά επικίνδυνες περιπτώσεις. Για παράδειγμα, το Facebook είχε προχωρήσει σε διαγραφή μίας φωτογραφίας από τον πόλεμο του Βιετνάμ, εξαιτίας των κανονισμών του περί πορνογραφίας, απόφαση την οποία έπρεπε μετά να ανακαλέσει εξαιτίας των έντονων αντιδράσεων του κόσμου.

Η απάντηση λοιπόν στο ερώτημα αν υπάρχει απόλυτη ελευθερία έκφρασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μία κι είναι σαφής. Όχι. Πλέον, περισσότερο από παλιά, έχουμε μία πιο ξεκάθαρη εικόνα για την εσωτερική λειτουργία των social media και γνωρίζουμε ότι υπάρχουν οι λεγόμενοι “καθαριστές” στις διάφορες πλατφόρμες, οι οποίοι καθημερινά έρχονται σε επαφή με τόνους οπτικοακουστικού υλικού, προκειμένου να αποφασίσουν τι θα δημοσιευθεί και τι όχι. Γνωρίζουμε, ακόμη, ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνεργάζονται με διάφορες εταιρείες οι οποίες έχουν σε κάποιο βαθμό τη δυνατότητα ελέγχου των δημοσιευμάτων και λήψης αποφάσεων. 

Κι αν σας φαίνεται περίεργο γιατί εξακολουθούν να επικρατούν ακόμη ακραίες ίσως και τοξικές απόψεις στα social media και δεν έχουν όλες απαλειφθεί εφόσον υπάρχει η δυνατότητα, ενώ άλλα πράγματα όπως η εικόνα του Βιετνάμ που προαναφέραμε εξαφανίζονται, ο λόγος είναι ότι η συντήρηση της πόλωσης είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της επιτυχίας των social media καθώς και της μεγάλης επισκεψιμότητάς τους. 

Με λίγα λόγια, το τι εν τέλει θα παραμείνει στην ψηφιακή του θέση και τι όχι, είναι ένα πολύ μεγάλο ζήτημα με σαφείς κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις. Η αλήθεια είναι ότι το Facebook, το Instagram, το Twitter κι όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα και δεν έχουν καμία υποχρέωση να διατηρήσουν οτιδήποτε δημοσιεύεται σε αυτά, όπως ακριβώς κι οποιαδήποτε εφημερίδα έχει το δικαίωμα να αρνηθεί να δημοσιεύσει ένα άρθρο. 

Είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο για την ατομική, προσωπική μας ελευθερία λόγου να είναι πραγματικά ουσιαστική αλλά επίσης και για τα δικαιώματα μας ως πολίτες και μέλη μιας δημοκρατίας να έχουμε ισότιμη πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθώς και το δικαίωμα να εκφράζουμε ελεύθερα την άποψη μας, αν κι εφόσον φυσικά δεν παραβιάζουμε τα δικαιώματα των συμπολιτών μας. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο μεμονωμένα άτομα, οργανισμοί κι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εργάζονται σκληρά για την προώθηση της ισότιμης και δίκαιης πρόσβασής μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ας ελπίσουμε σε ένα μέλλον όπου οι χρήστες θα μπορούν να αξιοποιήσουν τα social media σαν ένα ασφαλές καταφύγιο και δε θα νιώθουν ότι δαιμονοποιούνται ή τιμωρούνται, απλώς και μόνο επειδή εξέφρασαν τις απόψεις τους, όποιες κι αν είναι αυτές. 

csii.gr