Τα τρία μεγάλα πλήγματα του ανθρώπινου ναρκισσισμού

Κάθε μωρό όταν γεννιέται, ξεκινά την ζωή του ως ένας παντοδύναμος νάρκισσος. Εάν πεινάσει εμφανίζεται ως δια μαγείας ένας μαστός γεμάτος τροφή, αν κρυώνει εμφανίζεται μια ζεστή κουβέρτα, αν νιώσει μοναξιά ή φόβο και πάλι ως δια μαγείας εμφανίζεται μια αγκαλιά με χάδια.

Το βρέφος θεωρεί στον πρωταρχικό του ναρκισσισμό πως η κάθε του επιθυμία ικανοποιείται αυτόματα, χωρίς να μπορεί να διαχωρίσει πως η ικανοποίηση αυτή έρχεται από ένα άλλο άτομο που αποτελεί ξεχωριστή οντότητα με άλλες ανάγκες και επιθυμίες. Αργότερα κατά την ψυχολογική απόσχιση από την μητέρα τροφοδότη θα μάθει να αναστέλλει τις επιθυμίες του ή να τις καθυστερεί υπό το πρίσμα της παιδαγωγικής που θα λάβει. Αυτή ωστόσο η ικανότητα να αναστέλλει ένα παιδί τις επιθυμίες του σηματοδοτεί και την ωρίμανσή του. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που οι Στωικοί φιλόσοφοι αναφέρουν πως η μεγαλύτερη πηγή δυστυχίας και άγχους στους ανθρώπους είναι η ανικανότητά τους να δεχθούν αλλαγή της πραγματικότητας.

Οι άνθρωποι λοιπόν εγκαταλείποντας αυτό τον πρώιμο ναρκισσισμό οδεύουν προς την ανεξαρτησία και την αυτοδυναμία τους, διαμορφώνουν το ίδιο τους το μέλλον με τις πράξεις τους. Ωστόσο, το αρχικό αίσθημα ενός ανθρώπου που συνειδητοποιεί πως καμιά του επιθυμία δεν θα ικανοποιηθεί αυτόματα και πως δεν υπάρχει κανένας υπερφυσικός προστάτης που θα αποτρέψει την πραγματοποίηση κάθε υπερφυσικού φόβου που φωλιάζει μέσα του, κάθε άλλο παρά αίσθημα ηρεμίας προσφέρει.

Ένας άνθρωπος που βιώνει την απόλυτη ελευθερία θα βιώσει και ένα αίσθημα απόλυτης μοναξιάς, αμφιβολίας και θλίψης. Είναι πλέον μόνος και θα πρέπει να παλέψει ανάμεσα στις επιθυμίες που ξεπηδούν από το ασυνείδητό του και στους φόβους που τις συνοδεύουν καθώς και να ικανοποιήσει τις κοινωνικές επιταγές που σαν υποχρεώσεις συνοδεύουν την ενήλικη ζωή. Σαν άλλος πρωτόπλαστος άνθρωπος, από την κατάσταση της απόλυτης ευτυχίας μα και εξάρτησης, που βρισκόταν στον κήπο της Εδέμ υπό την απόλυτη προστασία του πατέρα Θεού, ξαφνικά συνειδητοποιεί τη διαφορά ανάμεσα στο καλό και το κακό (δοκιμάζει από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού), αποκτά συνείδηση και κατ’ επέκταση αναζητά την αυτονομία του, την ελευθερία του. Συνεπώς θα εκδιωχθεί από τον κήπο της Εδέμ, όχι τιμωρητικά, μα ως αναγκαία εκκίνηση της πραγματικής του ελευθερίας. Θα πρέπει να βιώσει την εγκατάλειψη και την μοναξιά ώστε να αυτονομηθεί πραγματικά.

Ο Καζαντζάκης έλεγε πως η πραγματική ελευθερία είναι να λυτρωθείς από όλους τους σωτήρες (γιατί θα είσαι ο ίδιος, σωτήρας του εαυτού σου). Έλεγε πως για να καταφέρει ένας άνθρωπος να απελευθερωθεί από τον φόβο της αυτονομίας και να διεκδικήσει τα ηνία της ύπαρξής του είναι να μην ελπίζει και να μην φοβάται.

Η ανθρωπότητα λοιπόν έχει δυο ισχυρές αόρατες αλυσίδες από τις οποίες πρέπει να απελευθερωθεί. Η πρώτη, του απόλυτου ναρκισσισμού λόγω του αισθήματος μεγαλείου και φιλαυτίας που την ακολουθεί και η δεύτερη του φόβου μπροστά στο βάρος της απόλυτης ελευθερία και αυτονομίας λόγω της μοναξιάς που την συνοδεύει. Η ωρίμανση, η ψυχική υγεία, ο θησαυρός αυτός, κρύβεται ακριβώς στην σπηλιά που ο άνθρωπος φοβάται να εισέλθει.

Ο Νικόλαος Κοπέρνικος, ο Κάρολος Δαρβίνος και ο Σίγκμουντ Φρόυντ έδωσαν τρία τεράστια πλήγματα στον πανανθρώπινο ναρκισσισμό. Οι θεωρίες τους, ισοπεδώνοντας τις αυταπάτες της ανθρωπότητας, αποτέλεσαν την βάση μιας νέας θεώρησης του κόσμου. Η μεταφυσική έδωσε τη σκυτάλη στην φυσική και οι παιδικοί φόβοι και αυταπάτες στην αυτοκυριαρχία.

Ο άνθρωπος πίστευε πως η κατοικία του, ο πλανήτης Γη (κατά συνέπεια και ο ίδιος), αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος και τα πάντα κινούνται γύρω από αυτήν. Με αυτή τη θεώρηση για την κεντρική θέση της Γης ο άνθρωπος, επιβεβαίωνε την τάση του να αισθάνεται τον εαυτό του ως κέντρο του σύμπαντος όπου οτιδήποτε κινείται το κάνει μονάχα σε σχέση με αυτόν (πρωταρχικός ναρκισσισμός). Την ναρκισσιστική αυτή αυταπάτη προσπάθησε να διαλύσει ο Νικόλαος Κοπέρνικος τον 16ο αιώνα αναφέροντας πως ο ήλιος αποτελεί το κέντρο του ηλιακού συστήματος και πως η Γη, όπως και οι άλλοι πλανήτες, περιφέρεται γύρω από αυτόν (πολύ πριν από αυτόν, οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι είχαν αμφισβητήσει επίσης την θεώρηση αυτή). Παρά τις έντονες ενστάσεις και απειλές κατά του Κοπέρνικου από την τότε Εκκλησία, η ανθρωπότητα δέχθηκε την λεγόμενη κοσμολογική προσβολή. Η Γη δεν αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος, κατ’ επέκταση ούτε και ο ίδιος.

Σύμφωνα με την Βίβλο, ο άνθρωπος διαφοροποιείται από τα ζώα καθώς διαθέτει αθάνατη ψυχή. Ο άνθρωπος επικαλέστηκε μια θεϊκή καταγωγή και είδε μια τελειότητα στην ύπαρξή του (κατ’ εικόνα και κατ’ ομοίωση ενός τέλειου όντος). Αυτή η αυτοδίδακτη καταγωγή του, του επέτρεψε να διαρρήξει τα δεσμά της ταπεινωτικής κοινής καταγωγής με τα ζώα και να αποκαλέσει τον εαυτό του αθάνατο. Αυτή η έπαρση δεν αποτελεί παιδικό κατάλοιπο, αλλά μάλλον κοινή πεποίθηση των ενηλίκων. Ο Κάρολος Δαρβίνος τον 18ο αιώνα με τις μελέτες του, κλόνισε ισχυρά αυτή την έπαρση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε άλλο από ένα φθαρτό ζώο που προέρχεται από αρχαιότερες μορφές άλλων ζώων. Ο άνθρωπος αποτελεί ένα απλό κομμάτι του ζωικού βασιλείου με την διαφορά πως διαθέτει ανώτερες νοητικές λειτουργίες όπως ακριβώς ένας σκύλος διαθέτει ανώτερη όσφρηση ή ένας γορίλας μεγαλύτερη δύναμη. Αυτή ήταν η δεύτερη, η βιολογική προσβολή του ανθρώπινου ναρκισσισμού.

Ο άνθρωπος χάνοντας τον έλεγχο του χωροχρονικού του προσδιορισμού, της καταγωγής του δηλαδή, εναπόθεσε τις ελπίδες του στο γεγονός πως ακόμα και αν δεν προέρχεται από ένα θεϊκό απόγονο (Αδάμ και Εύα), ακόμα και αν ο πλανήτης του δεν αποτελεί το κέντρο του σύμπαντος, ωστόσο εκείνος κρατά τα ηνία της τωρινής του ύπαρξης και έχει τον απόλυτο έλεγχο του εαυτού του τον οποίο ορίζει ελεύθερα μέσα στον κόσμο. Τότε όμως ήρθε η τρίτη προσβολή του ναρκισσισμού του, η ψυχολογική προσβολή από τον Σίγκμουντ Φρόυντ. Ο Φρόυντ υποστήριξε πως ενώ παριστάνουμε τους αρχιτέκτονες της ίδιας μας της ύπαρξης, στην πραγματικότητα είμαστε σκλάβοι πανίσχυρων ασυνείδητων δυνάμεων (ενστίκτων, επιθυμιών, φόβων) που κυβερνούν τον νου και την συμπεριφορά μας. Η συνείδησή μας που αποτελείται από τις σκέψεις και τα πιστεύω μας αποτελεί την κορυφή ενός παγόβουνου. Πίσω από αυτές κρύβονται παιδικές αναμνήσεις και αποθηκευμένη γνώση που με την σειρά τους χειραγωγούνται από εγωιστικές πολλές φορές επιθυμίες σεξουαλικές ή μη, ένστικτα, φόβους και ντροπιαστικά αισθήματα θυμού και επικράτησης. Πιθανά άλλο ένα αποδεικτικό στοιχείο της κοινής προέλευσης του με το ζωικό βασίλειο. Η μόνη διαφορά του ανθρώπου με του κοινούς του προγόνους είναι πως ο πολιτισμός που δημιούργησε τον διαμόρφωσε μα και τον καταπίεσε.

Ο Μπέρτραντ Ράσελ (βραβείο Νόμπελ 1950) στο βιβλίο του, Μετά τη Γνώση, αναφέρει: η ζωή μας είναι ένα σύντομο επεισόδιο στη ζωή ενός μικρού πλανήτη που περιστρέφεται μοναχικός και πεπερασμένος σε μια μικρή γωνιά του σύμπαντος. Η ανθρωπότητα ζει με τον φόβο του θανάτου αιώνες αδημονώντας σωτηρία. Η γνώση μπορεί να μας διδάξει να μην κοιτάμε πια γύρω μας για να βρούμε φανταστικά στηρίγματα, να μην αναζητούμε συμμάχους στον ουρανό, αλλά να αποβλέπουμε καλύτερα στις δικές μας προσπάθειες εδώ κάτω στη γη για να κάνουμε το κόσμο τούτο περισσότερο κατοικήσιμο.

o-klooun.com