Πώς οι γονείς επηρεάζουν τη συμπεριφορά των παιδιών τους;

Ένα από τα παλαιότερα φιλοσοφικά ζητήματα που ταλάνιζε για δεκαετίες τους ψυχολόγους ανά τον κόσμο είναι η αντιπαράθεση “φύση εναντίον ανατροφής”. Η συγκεκριμένη διχοστασία επικεντρώνεται στο κατά πόσο η γενετική κληρονομιά ή οι περιβαλλοντικοί παράγοντες συμβάλλουν περισσότερο στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Σήμερα, οι περισσότεροι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι και οι δύο παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο και μάλιστα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

Πράγματι, λοιπόν, η επίδραση των γονιδίων είναι εξίσου σημαντική με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, βέβαια η πρώτη δεν υπόκειται στον έλεγχό μας, ενώ αντίθετα, τους περιβαλλοντικούς παράγοντες μπορούμε μέχρι κάποιον βαθμό να τους ελέγξουμε. Και φυσικά, ο πιο σημαντικός περιβαλλοντικός παράγοντας δεν είναι άλλος από την οικογένεια. Πώς, λοιπόν, οι συμπεριφορές της οικογένειας, και πιο συγκεκριμένα των γονέων, έχουν αντίκτυπο στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού;

Τη δεκαετία του 1960, η ψυχολόγος Diana Baumrind, εντόπισε κάποιες σημαντικές διαστάσεις της ανατροφής των παιδιών, όπως είναι ο βαθμός Συναισθηματικής Ανταπόκρισης (involvement) που επιδεικνύει ο γονέας και ο βαθμός απαιτητικότητας και προσδοκιών (demandinginess), με βάση τις οποίες κατέληξε ότι υπάρχουν τρία διαφορετικά στυλ ανατροφής και η πλειοψηφία των γονέων παρουσιάζει ένα από αυτά. Αργότερα, έρευνα των Μaccoby και Martin, κατέδειξε ένα τέταρτο στυλ ανατροφής. Ποιοι είναι, λοιπόν, αυτοί οι γονικοί τύποι και τι αντίκτυπο έχουν στη συμπεριφορά των παιδιών;

Αυταρχικό στυλ ανατροφής

Ο γονέας που υιοθετεί το αυταρχικό στυλ ανατροφής φέρεται ψυχρά και απόμακρα ενώ θέτει αυστηρούς και άτεγκτους κανόνες, η αποτυχία τήρησης των οποίων καταλήγει στην τιμωρία. Οι αυταρχικοί γονείς έχουν υπερβολικές απαιτήσεις από τα παιδιά τους, χωρίς ωστόσο να εξηγούν τη λογική πίσω από αυτές, δε δίνουν τις κατάλληλες συμβουλές, δεν μπορούν να αναπτύσσουν διάλογο, ούτε παρέχουν συναισθηματική ασφάλεια στο παιδί. Το συγκεκριμένο γονεϊκό στυλ οδηγεί σε υπάκουα και ικανά παιδιά τα οποία, ωστόσο, παρουσιάζουν έντονο άγχος, χαμηλή ανοχή στη ματαίωση και στα λάθη, χαμηλή κοινωνική επάρκεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλότερα ποσοστά ευτυχίας εν γένει.

Δημοκρατικό στυλ ανατροφής

Οι γονείς που ακολουθούν το δημοκρατικό στυλ ανατροφής θέτουν κανόνες και όρια στα παιδιά, ωστόσο, παρόλο που ναι μεν αναμένουν από τα παιδιά να τους τηρήσουν, παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευελιξία, είναι πρόθυμοι να απαντήσουν στις ερωτήσεις των παιδιών και να τους παρέχουν τη στοργή και τη φροντίδα που χρειάζονται. Οι δημοκρατικοί γονείς δρουν ως συναισθηματικοί μέντορες, παρέχοντας στα παιδιά συναισθηματική ασφάλεια, καθοδήγηση, υποστήριξη και γόνιμη ανατροφοδότηση. Έτσι, το δημοκρατικό στυλ οδηγεί τις περισσότερες φορές σε παιδιά ευτυχισμένα, με αυτεπάρκεια, έτοιμα να ανταποκριθούν στις δυσκολίες και να επιτύχουν.

Επιτρεπτικό στυλ ανατροφής

Οι επιτρεπτικοί ή επιεικείς γονείς δεν προβάλλουν πολλές απαιτήσεις, καθώς έχουν χαμηλές προσδοκίες από τα παιδιά τους. Αποφεύγουν τις αντιπαραθέσεις, δεν απαιτούν ωριμότητα και αυτοέλεγχο και ενώ είναι στοργικοί, δε θέτουν σαφή όρια και κανόνες, με αποτέλεσμα να λειτουργούν περισσότερο ως φίλοι παρά ως γονείς. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με επιτρεπτικούς γονείς τείνουν να έχουν πολύ χαμηλό αυτοέλεγχο και κακές επιδόσεις στο σχολείο, καθώς δεν τα πάνε καλά με καμία μορφή εξουσίας, για παράδειγμα δασκάλους και καθηγητές.

Αδιάφορο στυλ ανατροφής

Το τέταρτο γονεϊκό στυλ προτάθηκε από τους Μaccoby και Μartin και χαρακτηρίζεται από ελάχιστες απαιτήσεις, χαμηλή ανταπόκριση και ελάχιστη έως μηδαμινή επικοινωνία. Οι αδιάφοροι γονείς φροντίζουν να εκπληρώσουν μόνο τις βασικές ανάγκες του παιδιού (σε ακραίες περιπτώσεις ούτε αυτές!) και είναι γενικά αποστασιοποιημένοι, προσφέροντας λίγη έως καθόλου καθοδήγηση, υποστήριξη, στοργή και ασφάλεια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα παιδιά που αναφέρουν χαμηλότερο αυτοέλεγχο και αυτοεκτίμηση και κατατάσσονται χαμηλότερα σε όλους τους τομείς της ζωής.

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι το πιο ενδεδειγμένο στυλ ανατροφής είναι το δημοκρατικό, ενώ το αδιάφορο είναι συνετό να αποφεύγεται. Βέβαια, κάθε παιδί και κάθε γονιός είναι μοναδικός, όπως και η σχέση μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να μιλάμε με όρους αιτίου-αιτιατού, καθώς καμιά γονεϊκή συμπεριφορά δεν είναι βέβαιο πως θα οδηγήσει με έναν γραμμικό και απόλυτο τρόπο στην έκφραση μιας συμπεριφοράς από την πλευρά του παιδιού. Άλλωστε, ακόμη και παιδιά που έχουν μεγαλώσει στο ίδιο περιβάλλον παρουσιάζουν πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ τους. Παρόλα αυτά, γνωρίζοντας τα στυλ ανατροφής που υπάρχουν και τα χαρακτηριστικά που διέπουν το καθένα, είμαστε σε θέση να προσέχουμε περισσότερο τη γονική συμπεριφορά μας και να δουλεύουμε ώστε αυτή να προσιδιάζει στο δημοκρατικό στυλ ανατροφής, που τις περισσότερες φορές οδηγεί σε ευτυχισμένα παιδιά που έχουν πίστη στις ικανότητές τους.

csii.gr