Sensationalism: ο πειρασμός του εντυπωσιασμού

Γράφει ο Φλογοβάτης

Τί μπορεί να κάνει κάποιος προκειμένου να “τραβήξει” κοινό;  Πώς μπορεί να υποστηρίξει μια θέση με τρόπο τέτοιο που θα γίνεται αμέσως δεκτή γιατί θα δείχνει ότι βασίζεται στην απτή πραγματικότητα και τα αναντίρρητα στοιχεία;

Σε αυτή την αναζήτηση, η σύγχρονη (αμερικανοτραφής κυρίως) δημοσιογραφία έχει βρει καιρό την απάντηση: την εικόνα. Αυτό, που όπως λένε οι Κινέζοι, “αξίζει 1000 λέξεις”. Το βλέπεις με τα μάτια σου- είναι δυνατό να μην το πιστέψεις; Και εδώ αρχίζει το παιχνίδι.

Θα πάρουμε ένα παράδειγμα από την επικαιρότητα. Την κλιματική αλλαγή και τις πυρκαγιές που καίουν πολλά μέρη όχι μόνο αυτής της χώρας αλλά και του κόσμου. Είδαμε κάποιους, όμως, να οικτίρουν τα θύματα των καταστροφικών πυρκαγιών και να αποδίδουν όλες αυτές τις καταστροφές στο παγκόσμιο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, στο γενικό αυτό πλαίσιο όπου για να μην αποδίδονται ευθύνες, όχι για το ίδιο το καταστροφικό γεγονός (φυσικά) αλλά για την αντίδραση κράτους (=πολιτικών) και αρμοδίων, εντάσσονται όλα είτε σε παγκόσμια γεγονότα (πανδημίες, πόλεμοι κλπ.) είτε σε παθογένειες διαχρονικές και πασίγνωστες. Εμφανίστηκε, έτσι, μια εικόνα από το FIRMS (Fire Information for Resource Management System) της NASA στην οποία το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη εμφανίζεται κατακόκκινο σαν να καίγεται -κανονική Αποκάλυψη!

Η εικόνα είναι αυτή:

Οπωσδήποτε εντυπωσιάζεται κανείς με την πρώτη ματιά. Όταν όμως περάσει η πρώτη εντύπωση, γεννώνται αμέσως οι απορίες, ειδικά εάν έχει κανείς στοιχειώδεις γεωγραφικές γνώσεις. Βλέπουμε στην εικόνα την Ισημερινή, τροπική Αφρική να καίγεται απ’ άκρη σ’ άκρη και μάλιστα να φτάνει αυτή η λαίλαπα ως και την Νότια Αφρική. Βλέπουμε την Μαδαγασκάρη, ειδικά το δυτικό της τμήμα που είναι σχεδόν ερημικό να καίγεται επίσης. Βλέπουμε φωτιές στην Βραζιλία (πράγμα που μπορεί να το αποδεχτεί κανείς με δεδομένες τις πρακτικές αποψίλωσης των γαιοκτημόνων εκεί) αλλά και στη Μεσοποταμία, την Κίνα, το Βόρνεο, την Αυστραλία και την… Παπούα. Αναρωτιέται λοιπόν κανείς, ας πούμε για τη Νότια Αφρική και την Αυστραλία: πώς υπάρχουν πυρκαγιές εκεί ενώ είναι χειμώνας; Και εκεί ξεκινάμε την μεγέθυνση, το “ζουμ”.

Πήγαμε στην Νότια Αφρική:

Είναι περίεργο που οι εικονιζόμενες πυρκαγιές είναι στα βουνά, στις κοιλάδες των ποταμών αλλά και στην έρημο Καλαχάρι!. Ας ανέβουμε όμως λίγο στο Κονγκό:

Το συνεχές κόκκινο έγινε εξαιτίας της μεγέθυνσης κουκκίδες. Μάλιστα, όσο περισσότερο “ζουμάρεις” τόσο μικρότερες γίνονται σε σχέση με τον περίγυρο. Ας πάμε προς βορρά τώρα.

Πυρκαγιές στη Σαχάρα;;; Και μάλιστα στα πιο ξερά της κομμάτια;

Ήρθαμε και στα δικά μας, στην Αττική και την Κορινθία. Η πυρκαγιά στα Δερβενοχώρια είναι μπροστά μας σε όλη της την έκταση, όπως και οι πυρκαγιές στον Κουβαρά και τον Άγιο Χαράλαμπο Ισθμίων. Ας μεγεθύνουμε στην τελευταία:

Από τον χρωματισμό η πυρκαγιά φαίνεται να έχει φτάσει στην θάλασσα. Μόνο που αυτό δεν έγινε – γιατί εμφανίζεται έτσι;

Θέλοντας να κάνουμε μια… φλογερή βόλτα στον κόσμο, πήγαμε ανατολικά και φτάσαμε στον Περσικό Κόλπο:

Πυρκαγιές στις ερήμους και στην μέση της θάλασσας;;;

“Ζούμ άουτ” και ανατολικά:

Τα ¾ της Σρι Λάνκα καίγονται;; Το Βόρνεο, η Παπούα (ειδικά τα ορεινά της) και η βόρεια Αυστραλία;; Αν πλησιάσουμε λίγο τα πράγματα ξεκαθαρίζουν:

Στην Σρι Λάνκα δεν είναι ευτυχώς τα ¾ του νησιού που καίγονται – μόνο οι περιοχές που καλλιέργούν τσάι (!).

Στην Παπούα καίγονται οι ζούγκλες και τα δάση της βροχής (σχεδόν συνεχούς βροχής στον Ισημερινό)!!

Αφού μαζέψαμε τόσες απορίες, λοιπόν, αποφασίσαμε να βρούμε τις απαντήσεις. και, τί πιο φυσιολογικό, πατήσαμε το Help – και εκεί βρήκαμε την απάντηση σε όλα:

Στις εικόνες αυτές δεν εικονίζονται μόνο οι πυρκαγιές αλλά και όλες οι θερμικές ανωμαλίες. Οι θερμικές ανωμαλίες που, όπως λέει στην παραπάνω εικονιζόμενη επεξήγηση, μπορεί να προέρχονται από φωτιά, από καυτό καπνό, γεωργικές δραστηριότητες ή άλλες δραστηριότητες (διυλιστήρια, αγροτικές πυρές κλπ) και ορίζονται σε μεγάλης κλίμακας διαφορά θερμοκρασίας με τον περίγυρο.

Στον Άγιο Χαράλαμπο το κόκκινο της πυρκαγιάς στην θάλασσα είναι η Μότορ-Όϊλ. Τα σημάδια πυρκαγιάς στη Σρι Λάνκα είναι κυρίως αγροτικές πυρές, όπως και στην Παπούα, στο Κονγκό και την Νότια Αφρική. Οι πυρκαγιές στον Περσικό Κόλπο και στην Σαχάρα είναι διυλιστήρια και μονάδες επεξεργασίας.

Όλη αυτή η χαρτογραφική βόλτα δεν καταδεικνύει τίποτε άλλο παρά την πρόθεση εντυπωσιασμού του αναγνώστη, του κοινού, με τεχνολογικά βοηθήματα που χρειάζεται να ασχοληθεί κάποιος ιδιαίτερα προκειμένου να δει ακριβώς τί δείχνουν. Ο καταιγισμός της πληροφορίας γίνεται ισοδύναμος με την έλλειψή της πολλές φορές, με τέτοιες μεθοδεύσεις, και καταλήγει στην επιβολή ενός αφηγήματος. Αυτό είναι άλλωστε και ο σκοπός, σύμφωνα με την πρακτική του “sensationalism” (εντυπωσιασμού) που σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης ορίζεται, επί λέξει, ως: “[in journalism] the presentation of stories in a way that is intended to provoke public interest or excitement, at the expense of accuracy” (δηλαδή “η παρουσίαση ιστοριών με τρόπο που στοχεύει να προκαλέσει δημόσιο ενδιαφέρον ή συγκίνηση, εις βάρος της ακρίβειας”).

Ας μην πιστεύουμε πια εύκολα ούτε στα μάτια μας…