Υποβρύχιο “Πρωτεύς” (S-113)

[..] (Ο Πρωτεύς) θαλάσσης πάσης βένθεα οίδε [..]
Όμηρος, Οδύσσεια, στίχος Δ385-386

Με αυτόν τον στίχο ο Πρωτέας καθιερώνεται ως θεότητα που έχει άμεση σχέση με το βυθό της θάλασσας και τη ζωή κάτω από την επιφάνειά της. Ήταν λοιπόν σχεδόν αυτονόητο, ότι αυτή η θεότητα θα έβρισκε προνομιακό χώρο στην ονοματοδοσία των υποβρυχίων (Υ/Β) του Πολεμικού μας Ναυτικού. Το πρώτο υποβρύχιο που πήρε το όνομα Πρωτεύς ήταν το (Κ3 – Υ3), που ναυπηγήθηκε στη Γαλλία την περίοδο 1927 -1930, το οποίο βυθίστηκε αύτανδρο, στην Αδριατική στις 29 Δεκεμβρίου του 1940.

Το δεύτερο Υ/Β Πρωτεύς (S-113) είναι το τέταρτο της σειράς των τεσσάρων Υ/Β τύπου 209/1100 που ναυπηγήθηκαν στο Κίελο της (τότε) Δ. Γερμανίας για το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό. Τα άλλα τρία ήταν ο Γλαύκος (S-110), Ο Νηρεύς (S-111) και ο Τρίτων (S-112). Οι συζητήσεις για τη ναυπήγηση των τεσσάρων Υ/Β μεταξύ Ελλάδος και Δ. Γερμανίας είχαν ξεκινήσει το 1965, οι οποίες κατέληξαν σε συμφωνία δυο χρόνια αργότερα, όταν καγκελάριος ήταν ο Κουρτ Γκέοργκ Κίζινγκερ, ηγέτης του χριστιανοδημοκρατικού CDU, ο οποίος ηγείτο του κυβερνητικού σχηματισμού με το σοσιαλδημοκρατικό SPD. Είκοσι σχεδόν χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού είχε αποφασίσει ότι έπρεπε να προχωρήσει σε ένα καινούριο όπλο εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή για τα υποβρύχια.
Πράγματι, το συγκεκριμένο πρόγραμμα ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξο και παράλληλα πολύ σημαντικό για το Πολεμικό Ναυτικό, καθώς ήταν η πρώτη φορά που μεταπολεμικά η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα, εκτός της Δ. Γερμανίας, που αποκτούσε νέα πρωτότυπα συμβατικά υποβρύχια εξελιγμένης μορφής και επιχειρησιακών δυνατοτήτων τέτοιου μεγέθους, λαμβανομένου υπόψη ότι τα μέχρι τη στιγμή εκείνη διατιθέμενα από το Γερμανικό Ναυτικό ήταν πολύ μικρότερου εκτοπίσματος.

Για την επίβλεψη του προγράμματος ναυπήγησης των υποβρυχίων τύπου 209 / 1100 από τη γερμανική εταιρεία Howaldtswwerke Deutsche Werft A.G. (HDW) συγκροτήθηκε το Ναυτικό Κλιμάκιο Κιέλου με επικεφαλής Πλοίαρχο ως Διοικητή. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 1971 την παραλαβή του πρώτου Υ/Β Γλαύκος που ήταν το πρώτο που θα παρελαμβάνετο, σημειώθηκαν «Τα εν Κιέλω» κρίσιμα γεγονότα που αφορούσαν την παραλαβή του συγκεκριμένου υποβρυχίου, για τα οποία απαιτήθηκε η παρέμβαση της τότε ηγεσίας του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού. Το άρθρο του Δρος Ιωάννη Κολλινιάτη, Υποναυάρχου (Μ) ΠΝ ε.α, Ναυπηγού (ΜΙΤ) στο περιοδικό ΑΜΥΝΑ και ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, Δεκέμβριος 2023, με τίτλο ‘’«Τα εν Κιέλω»: ένα κρίσιμο ιστορικό γεγονός για το Πολεμικό Ναυτικό’’, ρίχνει φως στην περίοδο αυτή, αποτελώντας μια χρήσιμη ιστορική καταγραφή.
Στο Υ/Β Πρωτεύς η τοποθέτηση της τρόπιδας έγινε την 15η / 1/1970, η καθέλκυση την 1η /2/1972, η έναρξη εν όρμω δοκιμών στις 15/5/1972 και εν πλω δοκιμών στις 15/6/1972, ενώ η πρώτη κατάδυση έγινε στις 5/7/1972. Η παραλαβή και ύψωση της Ελληνικής Σημαίας έγινε στις 23/11/1972 και πρώτος κυβερνήτης ήταν ο Πλωτάρχης Τιμόθεος Μασούρας Π.Ν. Διοικητής του Ναυτικού Κλιμακίου Κιέλου ήταν ο Πλοίαρχος Χρήστος Τσουτσάνης Π.Ν.

Πλήρωμα Παραλαβής του υποβρυχίου «ΠΡΩΤΕΥΣ» (S-113)

Πλωτάρχης Τιμόθεος Μασούρας, Κυβερνήτης
Πλωτάρχης Βασίλειος Κηρύκος, Ύπαρχος
Υποπλοίαρχος (Μ) Νικόλαος Λαμπρόπουλος, Αος Μηχανικός
Ανθυποπλοίαρχος Βασίλειος Μωράκης
Ανθυποπλοίαρχος Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης
Ανθυποπλοίαρχος (Μ) Παναγιώτης Στάμου
Ανθυποπλοίαρχος Άγγελος Κόπιτσας
Αρχικελευστής (Μηχ) Δημήτριος Λώλης (Βος Μηχανικός)
Αρχικελευστής (Μηχ) Ματθαίος Μαυρομάτης (Υπόλογος Μηχανών)
Αρχικελευστής (Ηλεκ) Δημήτριος Πρωτοπαπαδάκης (Υπόλογος Η)
Αρχικελευστής (Τηλ) Νικόλαος Σταυρινός (Υπόλογος Σν)
Αρχικελευστής (Μηχ) Ιωάννης Λούβαρης (Υπόλογος Ε/Β)
Αρχικελευστής (Η/Ν) Αντώνιος Παγώνης (Υπόλογος Η/Ν)
Επικελευστής (Αρμ) Ελευθέριος Ευαγγελίου (Ναύκληρος)
Επικελευστής (Α/Υ) Νικόλαος Ζερβός (Υπόλογος Α/Υ)
Επικελευστής (Ηλεκ) Γεώργιος Λάμπρου (Υπόλογος προώσεως)
Επικελευστής (Τορπ) Ηλίας Λάμτσιας (Υπόλογος Τ)
Επικελευστής (Αρμ) Σταμάτιος Μουρτζούκος
Επικελευστής (Τ/Τ) Νικόλαος Φράγκος
Επικελευστής (Ηλεκ) Ιωάννης Βουλγαρέλλης
Επικελευστής (Τηλ) Δημήτριος Ξένος
Επικελευστής (Μηχ) Γεώργιος Σταύρους
Επικελευστής (Η/Ν) Ροδόλφος Σταματιάδης
Επικελευστής (Α/Υ) Αντώνιος Κατσαμπής
Επικελευστής (Τορπ) Σωτήριος Κοντογιάννης
Επικελευστής (Μηχ) Χρήστος Διαβάτης
Επικελευστής (ΗΝ/ΡΕ) Εμμανουήλ Κοντός
Επικελευστής (Η/Τ) Νικόλαος Γιαννακόπουλος
Επικελευστής (Ηλεκ) Νεοκλής Καμπεζάς
Επικελευστής (Τηλ) Νικόλαος Μαυρίκης
Κελευστής (Α/Υ) Αθανάσιος Λιβανός
Ναύτης (Εσχ) Διονύσιος Μπαλλάς

Ο πλους του Πρωτέως προς την Ελλάδα ξεκίνησε στις 6/2/1973 και στο υποβρύχιο επέβη και εκπρόσωπος της HDW, ως μηχανικός εγγυήσεως, ο κ. Bern Christiansen, ενώ δεν επέβη ο Ανθυποπλοίαρχος Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, ο οποίος ζήτησε (και του παρασχέθηκε) πολιτικό άσυλο στη Δανία, ως αντίδραση στο χουντικό καθεστώς (βλ. Δημητρακόπουλος 3, σελ.412). Το πλοίο παρέμεινε στον λιμένα της Μάλαγας στο διάστημα από 24/2/ έως 5/3 λόγω βλάβης του πηδαλίου διεύθυνσης και ασθενείας του κυβερνήτη, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Πλωτάρχη Ευάγγελο Λαγάρα, κυβερνήτης του Υ/Β Γλαύκος. Ο Πρωτέας κατέπλευσε στο Ναύσταθμο Σαλαμίνα την 16η Μαρτίου 1973, έχοντας διανύσει εν επιφανεία 3.280 ναυτικά μίλια.

Ο κυβερνήτης του Πρωτέως, Πλωτάρχης Τιμόθεος Μασούρας, συνελήφθη την 25η Μαϊου 1973 λόγω της συμμετοχής του στο κίνημα του Ναυτικού. Στα δραματικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν τον Ιούλιο του 1974 στην Κύπρο ο Πρωτέας έλαβε ενεργό μέρος σε αυτά, εκτελώντας τρεις πολεμικές περιπολίες.
Ο Πρωτεύς καθ’ όλη τη διάρκεια της υπηρεσίας συμμετείχε στο σύνολο των εθνικών ασκήσεων της Διοίκησης Υποβρυχίων και του Στόλου αλλά και σε διμερείς, πολυεθνικές και νατοϊκές ασκήσεις.

Ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας του Πρωτέα είναι και ο Εκσυγχρονισμός Μέσης Ζωής (Ε.Μ.Ζ) / Πρόγραμμα Neptune -Ι στο οποίο και συμμετείχε. Το Πολεμικό Ναυτικό ύστερα από πολυετείς προσπάθειες έλαβε τον Δεκέμβριο του 1987 την έγκριση για τον Ε.Μ.Ζ των τεσσάρων υποβρυχίων τύπου «ΓΛΑΥΚΟΣ» και τον Φεβρουάριο του 1989 υπεγράφησαν συμβάσεις μεταξύ του Πολεμικού Ναυτικού και ενός consortium Γερμανικών εταιρειών. Οι εργασίες στο Υ/Β Τρίτων εκτελέσθηκαν στο Κίελο, στα ναυπηγεία της HDW. Οι εργασίες των τριών άλλων Υ/Β, με πρώτο τον Πρωτέα, μετά από τη δημιουργία έργων υποδομής, εκτελέσθηκαν στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας από προσωπικό του Πολεμικού Ναυτικού, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη και κατοχή από το Πολεμικό Ναυτικό υψηλής τεχνογνωσίας σε ό,τι αφορά στην κατασκευή και γενική επισκευή των Υ/Β. Το πρόγραμμα αυτό, επέτρεψε στα τέσσερα υποβρύχια να παραμείνουν αξιόμαχα για δύο δεκαετίες ακόμα, μετά από εκτεταμένη συντήρηση και εγκατάσταση σύγχρονων συστημάτων μάχης. 
Ο Πρωτεύς μετά από μια υπηρεσία 50 χρόνων στο Πολεμικό Ναυτικό Ναυτικό, έχοντας διανύσει 260.000 ναυτικά μίλια παροπλίστηκε στις 16/5/2022. Φαίνεται όμως ότι ήταν ένα τυχερό πλοίο που δεν είχε πει την τελευταία του λέξη.
Στις 14 Φεβρουαρίου του 2022, ψηφίστηκε στη Βουλή το σχέδιο νόμου για τη δημιουργία Πάρκου Ναυτικής Παράδοσης στο Παλαιό Φάληρο, την αρχιτεκτονική μελέτη για το οποίο έχει αναλάβει το αρχιτεκτονικό γραφείο του Renzo Piano. To έργο προϋπολογισμού 35 εκατομμυρίων ευρώ, θα υλοποιηθεί εξ ολοκλήρου με δωρεά της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Δράμας «Κύκλωψ», την οποία έχει συστήσει ο εφοπλιστής και κάτοικος Παλαιού Φαλήρου, Άρης Θεοδωρίδης. Μετά από πρωτοβουλία του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων και την έγκριση του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Το υποβρύχιο Πρωτεύς επιλέχθηκε να αποτελέσει μουσειακό έκθεμα, το πρώτο μουσείο υποβρυχίου στην Ελλάδα που θα εκτίθεται πλησίον του Θ/Κ Αβέρωφ, μέσα στον χώρο του Πάρκου.

Στο αμέσως προσεχές διάστημα αναμένεται να ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες εργασίες που θα καταστήσουν το υποβρύχιο επισκέψιμο.
Το άρθρο αυτό αφιερώνεται σε όλους τους αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και ναύτες που υπηρέτησαν στον Πρωτέα από την παραλαβή του μέχρι και τον παροπλισμό του.

Πηγές
Συνέντευξη Υποναυάρχου (Μ) Δημητρίου Ανδριτσόπουλου Π.Ν ε.α στο ΥοuTube Channel του «Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Ιστορίας»

Τιμόθεος Μασούρας, και Θωμάς Κατωπόδης, Τα Ελληνικά Υποβρύχια, Τόμος ΙΙ, Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος, Πειραιάς, 2010

Δρ Ιωάννης Κολλινιάτης, Υποναύαρχος ΠΝ ε.α, Ναυπηγός (ΜΙΤ), ««Τα εν Κιέλω»: ένα κρίσμο ιστορικό γεγονός για το Πολεμικό Ναυτικό», ΑΜΥΝΑ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, Δεκέμβριος 2023

Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, Βιογραφικό Λεξικότων Αποφοίτων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ΓΕΝ, 2006

Δημήτρης Μπαλόπουλος – navalhistory.gr