PORTO LEONE Η ΛΙΜΗΝ ΛΕΟΝΤΟΣ: Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
ΕΛΛΑΔΑΙΣΤΟΡΙΑΚΟΙΝΩΝΙΑΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 9 Οκτωβρίου 2025 fonisalaminas
Το λιοντάρι του Πειραιά είναι ένα από τα πιο εμβληματικά γλυπτά που συνδέονται με την ιστορία του μεγαλύτερου λιμανιού της χώρας μας.
Πρόκειται για ένα μεγαλοπρεπές λιοντάρι σε καθιστή θέση, από λευκό μάρμαρο, που προσομοιάζει με τον «λέοντα της Χαιρωνείας», ύψους περίπου 3 μέτρων, το οποίο δέσποζε στον Πειραιά για αιώνες και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για ναυτικούς και ταξιδιώτες.
Το λιμάνι του Πειραιά ήταν ένα από τα σημαντικότερα της Μεσογείου, και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ονομαζόταν Πόρτο Λεόνε (Porto Leone), δηλαδή «Λιμάνι του Λιονταριού».
Παράλληλα, οι Τούρκοι είχαν ονομάσει τον Πειραιά ως Ασλάν Λιμάνι (σ.σ. Λιμάνι του Λιονταριού). Σύμφωνα με τον θρύλο, κάποια Τουρκάλα που ήταν έγκυος έτυχε να κοιτάξει το άγαλμα και αμέσως γέννησε ένα τέρας με πρόσωπο λιονταριού, αυτιά όρθια σαν του λαγού και πόδια μικρού παιδιού. Πήδηξε στο έδαφος βγάζοντας κραυγές σαν γαβγίσματα σκύλου. Λέγεται ότι το σκότωσαν αμέσως και ότι απαγόρευσαν στον Γάλλο χειρούργο Fouchon, που ήταν παρών να το ταριχεύσει και να το στείλει στη Γαλλία.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο για το άγαλμα είναι ότι χαράχθηκαν πάνω του επιγραφές σε σκανδιναβικές ρούνες. Ρουνικό αλφάβητο χρησιμοποίησαν διάφοροι βόρειοι λαοί, κυρίως σκανδιναβικοί, για πάρα πολλούς αιώνες.
Ο πρώτος, ο οποίος έδωσε πλήρη ερμηνεία των επιγραφών είναι ο Σουηδός Rafn το 1856. Μετάφραση της επιγραφής αυτής υπάρχει αυτούσια στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» του Κωνσταντίνου Παπαρηγόπουλου και είναι η εξής:
Για την αριστερή πλευρά «Ο Χάνων με τον Ουλφ, Ασμούνδ και Οέρν κυρίευσαν αυτό το λιμάνι. Αυτοί μαζί με τον Χάραλδ τον Μακρό επέβαλαν βαριές χρηματικές ποινές εξαιτίας της αποστασίας του ελληνικού λαού. Ο Δαλκ αιχμαλωτίστηκε, ο Έγιλ και ο Ραγνάρ εκστράτευσαν σε Ρουμανία (Ρουμανία δεν υπήρχε τότε μήπως εννοούσε Ρωμανία?) και Αρμενία».
Για τη δεξιά πλευρά «Ο Άσμουνδ με τον Ασγείρ, Θορλείφ, Θορ και Ιβάρ χάραξαν τις επιγραφές αυτές κατόπιν παραγγελίας του Χάραλδ του Μακρού παρά την οργή των Ελλήνων να τους εμποδίσουν».
Το μόνο υπαρκτό πρόσωπο στην επιγραφή είναι ο Χάραλδ ο Μακρός, οποίος υπήρξε βασιλιάς της Νορβηγίας από το 1046 έως το 1066, για τον οποίο όμως δεν υπάρχει μαρτυρία για την εμφάνισή του στον Πειραιά, παρά μόνο για τις δραστηριότητές του στην ευρύτερη περιοχή.
Στο άγαλμα διακρίνονται ρουνικά σύμβολα που λέγεται πως τα χάραξαν Βάραγγες μισθοφόροι (Σκανδιναβοί), που ταξίδεψαν εδώ το 1018 μαζί με την ακολουθία του Βυζαντινού αυτοκράτορα Βασίλειου Β΄ του Βουλγαροκτόνου.
Η πρώτη αναφορά του λιμανιού ως Πόρτο Λεόνε γίνεται σε ναυτικό χάρτη του Γενοβέζου Πέτρου Βισκόντι το 1318. Η ανυπαρξία αναφοράς του λιονταριού από τους αρχαίους ιστορικούς και γεωγράφους σε συνδυασμό με την ύπαρξη της πρώτης αναφοράς μόλις το 1318, είναι που δημιουργεί τις αμφιβολίες για το αν το έργο αυτό είναι της κλασικής, της ρωμαϊκής ή ακόμα και της βυζαντινής περιόδου. Πολλοί είναι ακόμα αυτοί που υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να μιλάμε για λέοντες του Πειραιά και όχι για το λιοντάρι του Πειραιά, στηριζόμενοι στο γεγονός ότι περιμετρικά του Πειραιά βρέθηκαν και άλλοι λέοντες (σε φυσικό μέγεθος, που εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς).
Η επιρροή και η φήμη που άσκησε το λιοντάρι πάνω στον Πειραιά ήταν τόσο μεγάλη που είχε αποκτήσει τεράστια δημοσιότητα στους ξένους, όχι για την περίτεχνη κατασκευή του ή την αρχαία προέλευσή του, αλλά λόγω των μύθων που το περιέβαλαν.
Μάλιστα λέγεται ότι η φήμη ήταν τόση ώστε περιηγητές κατέβαιναν στον Πειραιά μόνο για να το δουν από κοντά όπως συνέβη με την Κόμισσα Koenigsmark που ένα χρόνο πριν την αρπαγή του (το 1687) πραγματοποίησε επίσκεψη στον Πειραιά ειδικά για να δει τον θρύλο με τα ίδια της τα μάτια.
Κι όμως το μαρμάρινο ιστορικό λιοντάρι του Πειραιά που κοσμεί τον προλιμένα κοντά στον Ιερό Ναό της Ζωοδόχου Πηγής δεν είναι το αυθεντικό. Το πρωτότυπο άγαλμα-σύμβολο που στεκόταν για αιώνες στην είσοδο του λιμανιού και που ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Πειραιάς στον μεσαίωνα ονομαζόταν «Πόρτο Λεόνε» βρίσκεται στην Βενετία. Ο Βενετός ναύαρχος Φραντσέσκο Μοροζίνι, όταν επέστρεψε στη Βενετία πήρε μαζί του και το γνωστό Λιοντάρι του Πειραιά, αφού κάθε απεικόνιση λιονταριού είχε μεγάλη σημασία για την πόλη της Βενετίας γιατί μετατρεπόταν σε απεικόνιση του Ευαγγελιστή Μάρκου, του πολιούχου αγίου δηλαδή της πόλης.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι η παρουσία του αυθεντικού αγάλματος στο λιμάνι του Πειραιά τερματίζεται το 1687 με την αρπαγή του από το ναύαρχο Φραγκίσκο Μοροζίνη. Μεταφέρεται στη Βενετία ως λάφυρο μαζί με άλλα τρία λιοντάρια μικρότερου μεγέθους. Τα έργα αυτά βρίσκονται μέχρι σήμερα στο ναύσταθμο της Βενετίας. Η αρπαγή των συγκεκριμένων λιονταριών δεν είναι τυχαία και αυτό γιατί έμβλημα της Βενετίας την εποχή εκείνη ήταν το λιοντάρι.
Σήμερα, στον Πειραιά δεν υπάρχει το αυθεντικό λιοντάρι, αλλά ένα αντίγραφο του, το οποίο δημιουργήθηκε για να αποτίσει φόρο τιμής στο χαμένο μνημείο. Το άγαλμα δεσπόζει στην Ακτή Μιαούλη, κοντά στο λιμάνι, θυμίζοντας στους επισκέπτες την ιστορική σημασία του παλιού γλυπτού. Υψώνεται στο τέλος της Ακτής Ξαβερίου, με το βλέμμα προς το κεντρικό λιμάνι. Το λιοντάρι του Πειραιά δεν είναι απλώς ένα αρχαίο γλυπτό, αλλά ένα σύμβολο της ναυτικής ιστορίας της Ελλάδας.
