Carl Sagan – Ο Άνθρωπος στο Φεγγάρι και το Πρόσωπο στον Άρη
ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ 19 Σεπτεμβρίου 2024 fonisalaminas
Μερικοί το θεωρούν αυτό ένα είδος αστείου. Ωστόσο, ζούμε σε μια εποχή όπου έχει αναγνωριστεί στατιστικά ένας μακροπρόθεσμος κίνδυνος για την πρόσκρουση ενός αστεροειδούς πάνω στη Γη. Οι πράκτορες της κυβέρνησης μελετούν τι πρέπει να κάνουν σχετικά με ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Ιστορίες σαν αυτή κατακλύζουν το όλο θέμα με αποκαλυπτικές υπερβολές και παρατραβηγμένα αστεία, δυσκολεύοντας έτσι το κοινό να ξεχωρίσει τους αληθινούς κινδύνους από τις φαντασιώσεις των λαϊκών εφημερίδων και κατά συνέπεια μπορεί να εμποδίσουν τη δυνατότητά μας να πάρουμε προληπτικά μέτρα για να μετριάσουμε τον κίνδυνο.
Οι λαϊκές εφημερίδες συχνά μηνύονται – μερικές φορές από ηθοποιούς, γυναίκες και άντρες, που διαψεύδουν ότι έχουν διαπράξει κάποιες απεχθείς πράξεις – και έτσι τεράστια ποσά περιστασιακά αλλάζουν χέρια. Οι εφημερίδες είναι υποχρεωμένες να θεωρούν παρόμοιες μηνύσεις ως κάποια από τα έξοδα για μια πολύ επικερδή επιχείρηση. Στην απολογία τους συχνά λένε ότι βρίσκονται στο έλεος των συντακτών τους και θεσμικά δεν έχουν την ευθύνη για να ελέγξουν την αλήθεια των όσων δημοσιεύουν. Ο Σαλ Άιβον, εκδότης της Weekly World News, συζητώντας για τις ιστορίες που δημοσιεύει, λέει «Απ’ όσο ξέρω, μπορεί να είναι προϊόντα μιας δημιουργικής φαντασίας. Αλλά επειδή είμαστε λαϊκή εφημερίδα δεν μπορούμε να ανακρίνουμε τον εαυτό μας για μια ιστορία». Ο σκεπτικισμός δεν πουλάει. Συντάκτες που έφυγαν από εφημερίδες περιγράφουν κάποιες “δημιουργικές” συνεδριάσεις, όπου συντάκτες και εκδότες ονειρεύονται ιστορίες και τίτλους από σκηνικά που όσο πιο εξωφρενικά είναι τόσο το καλύτερο.
Πέρα από το τεράστιο αναγνωστικό κοινό τους, δεν είναι πιθανό να υπάρχουν πολλοί που παίρνουν τοις μετρητοίς αυτές τις ιστορίες και που πιστεύουν τι οι εφημερίδες δε θα τις έγραφαν αν δεν ήταν σωστές, αληθινές; Μερικοί αναγνώστες με τους οποίους μίλησα επιμένουν ότι τα διαβάζουν μόνο και μόνο για να διασκεδάσουν, έτσι όπως βλέπουν στην τηλεόραση αγώνες κατς, ότι δεν τις πιστεύουν και ότι οι λαϊκές εφημερίδες γίνονται κατανοητές από τους εκδότες όσο και από τους αναγνώστες ως μια ιδιότυπη παρόρμηση που εξερευνά το π πρόλογο. Απλώς υπάρχουν, έξω από ένα σύμπαν φορτωμένο με κανόνες και αποδείξεις. Ωστόσο από την αλληλογραφία προκύπτει ότι ένας μεγάλος αριθμός Αμερικανών παίρνει αυτές τις φυλλάδες πραγματικά πολύ σοβαρά.
Στη δεκαετία του ’90 ο κόσμος των φυλλάδων επεκτείνεται αδηφάγα, καταλαμβάνοντας και άλλα μέσα. Εφημερίδες, περιοδικά, ή τηλεοπτικά προγράμματα που παλεύουν με ματαιόδοξους περιορισμούς και επιβάλλονται με όσα είναι ήδη γνωστά – τα οποία ξεπουλιούνται στις αγορές των Μέσων με λιγότερη πλέον ευσυνειδησία. Αυτό το βλέπουμε στη νέα γενιά της αναγνωρισμένης κίτρινης τηλεόρασης, καθώς επίσης όλο και περισσότερο στις ειδήσεις και στα προγράμματα πληροφόρησης.
Παρόμοια ρεπορτάζ επιμένουν και αναπαράγονται επειδή πουλάνε. Και πουλάνε, πιστεύω, επειδή υπάρχουν τόσοι πολλοί από μας που θέλουν τόσο πολύ να ξεφύγουν από την ανιαρή ζωή τους, να αναζωπυρώσουν αυτό το αίσθημα του θαύματος που θυμούνται από τα παιδικά τους χρόνια αλλά ακόμα, σε λίγες από αυτές τις ιστορίες, να έχουν την ικανότητα να πιστέψουν σε κάποιον μεγαλύτερο, εξυπνότερο και σοφότερο που μας προσέχει.
Η πίστη πάντως δεν είναι αρκετή για πολλούς ανθρώπους που θέλουν σοβαρές αποδείξεις. επιστημονικά τεκμηριωμένες. Επιθυμούν την επιστημονική σφραγίδα της επιβεβαίωσης, αλλά είναι απρόθυμοι να ανεχτούν τα αυστηρά δεδομένα των αποδείξεων που προσδίδουν πειστικότητα σε αυτή τη σφραγίδα. Τι ανακούφιση που θα ήταν: να εξαφανιζόταν κάθε αμφιβολία! Τότε το ενοχλητικό βάρος τού να φροντίζουμε τον εαυτό μας θα είχε εξαφανιστεί. Προς το παρόν ανησυχούμε και δικαίως – όσον αφορά στο τι σημαίνει για το μέλλον του ανθρώπου να έχουμε μονάχα τον εαυτό μας για να στηριχτούμε.
Αυτά είναι τα μοντέρνα θαύματα, αδιάντροπα επιβεβαιωμένα από αυτούς που τα επινοούν από το τίποτα, ξεπερνώντας κάθε τυπική σκεπτικιστική σχολαστικότητα και κάνοντάς τα προσιτά με χαμηλό κόστος σε κάθε σούπερ μάρκετ, μπακάλικο και πρόχειρη αγορά της χώρας. Μια από τις προθέσεις των λαϊκών φυλλάδων είναι να παρουσιάσουν την επιστήμη – το ίδιο το όργανο της δυσπιστίας μας – με τέτοιο τρόπο ώστε να επιβεβαιώνει τις αρχαίες δοξασίες μας και να προκαλεί μια σύγκλιση ανάμεσα στην ψευδοεπιστήμη και την ψευδή θρησκεία.
Παρόλα αυτά, οι επιστήμονες έχουν ανοιχτό μυαλό όταν εξερευνούν νέους κόσμους. Αν ξέραμε από πριν τι θα βρίσκαμε, δε θα χρειαζόταν να πάμε. Στις μελλοντικές αποστολές στον Άρη ή σε άλλους γοητευτικούς κόσμους στο ταξίδι μας προς τα κοσμικά δάση, οι εκπλήξεις – ακόμα και κάποιες μυθικές διαστάσεις – είναι πιθανές, ίσως ακόμα και δυνατόν να συμβούν. Αλλά εμείς οι άνθρωποι έχουμε το ταλέντο να εξαπατούμε τον εαυτό μας. Ο σκεπτικισμός πρέπει να είναι ένας απαραίτητος συντελεστής στην εργαλειοθήκη του εξερευνητή, αλλιώς θα χάσουμε το δρόμο μας. Υπάρχουν αρκετά θαύματα εκεί έξω, χωρίς να χρειάζεται να εφευρίσκουμε εμείς άλλα.
***
Πηγή: Κάρλ Σαγκάν – Στοιχειωμένος κόσμος, Επιστήμη: Κερί μες στο σκοτάδι
antikleidi.com
