Αθηνά Κουστένη στον «Ε.Κ.»: Μια γυναίκα είναι ικανή για τα πάντα

Η Αθηνά Κουστένη μιλάει στον «Εθνικό Κήρυκα» για τη ζωή και τη δουλειά της. Είναι αστροφυσικός, υποδιευθύντρια του νέου οργανισμού Europlanet Society και διευθύντρια Ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας CNRS και το Αστεροσκοπείο της Μεντόν στο Παρίσι.

Συνεργάζεται τόσο με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), όσο και με την αμερικανική NASA. Η ειδικότητά της είναι στην Πλανητολογία και η έρευνά της είναι αφιερωμένη στις πλανητικές ατμόσφαιρες και επιφάνειες, με έμφαση στα παγωμένα φεγγάρια όπως τον Τιτάνα και τον Εγκέλαδο, τους δορυφόρους του Κρόνου.

Αναλυτικά η συνέντευξη της κ. Κουστένη έχει ως εξής:

«Εθνικός Κήρυξ»: Μιλήστε μας για σας και την οικογένειά σας.

Αθηνά Κουστένη: Δυστυχώς έχω χάσει τους γονείς μου αλλά έχω ακόμα συγγενείς στην Ελλάδα που βλέπω όσο πιο συχνά γίνεται και που είναι εξαιρετικοί άνθρωποι, όπως και οι φίλοι μου, ιδιαίτερα οι φιλενάδες μου από τα παιδικά χρόνια, η Φωτεινή, η Ελένη, η Χριστιάνα και άλλοι. Χωρίς τη βοήθεια συγγενών και φίλων δεν θα είχα φτάσει εδώ που βρίσκομαι σήμερα και δεν θα ζούσα το όνειρό μου που ήταν πάντα να εξερευνήσω τα μυστήρια του σύμπαντος. Εμείς οι Ελληνες έχουμε την τύχη να μπορούμε να βασιζόμαστε στην οικογένεια και στους φίλους, αντίθετα από άλλα κράτη που προωθούν τον ατομικισμό…

Εθνικός Κήρυξ

Στο Russian Space Shuttle

Στη Γαλλία έχω επίσης φτιάξει τον κύκλο μου και την οικογένειά μου αν και αποφάσισα αργά να παντρευτώ και να κάνω την κόρη μου την Καλλίστα που είναι τώρα 19 χρονών και που έχει μια προσωπικότητα εντελώς διαφορετική από τη δική μου. Δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την επιστήμη μου και προτιμά τα οικονομικά. Εγώ εκείνο που της εύχομαι είναι να βρει το δρόμο της και να ζήσει το όνειρό της όπως εγώ!

«Ε.Κ.»: Ποιος σας ενθάρρυνε για την πορεία σας;

Αθηνά Κουστένη: Δεν μπορώ να πω ότι κάποιος με ενθάρρυνε ιδιαίτερα στην πορεία μου γιατί σαν κορίτσι εκείνη την εποχή από στρατιωτική οικογένεια, μάλλον το όνειρο των δικών μου ήταν να παντρευτώ έναν γιατρό ή ένα δικηγόρο και να δημιουργήσω οικογένεια στην Ελλάδα. Αλλά ήμουν πολύ ισχυρογνώμων και δε δέχτηκα τις έτοιμες λύσεις παρά μάλλον το πολέμησα για να κάνω αυτό που ήθελα και να σπουδάσω Αστροφυσική στη Γαλλία.

Γι’ αυτό και σήμερα όταν βλέπω κοπέλες ή και αγόρια που να θεωρούν ότι χρειάζονται «σπρώξιμο» για να πετύχουν στην καριέρα τους, δεν το δέχομαι. Κανένας δεν μπορεί να «φτιάξει» τη ζωή μας αν δεν το θέλουμε.

Δεν λέω ότι δεν υπάρχουν δυσκολίες και αντιξοότητες που πρέπει να αντιμετωπισθούν, ούτε ότι είναι εύκολο, αλλά τα εμπόδια που ξεπερνάμε μάς διαμορφώνουν το χαρακτήρα.

Εγώ, παρ’ όλη την υποστήριξη των γονέων μου χρειάστηκε στο Παρίσι να κάνω πολλές θυσίες και δουλειές, από καθαρίστρια μέχρι δασκάλα, για να καλύπτω τα έξοδά μου: ένα δωμάτιο 10 τετραγωνικά, τα βιβλία μου, το μετρό, ένα χοντρό παλτό κι αν περίσσευε να φάω στα πλαίσια μιας διατροφής που δεν ήταν καθόλου σωστή εκείνο τον καιρό…

Αλλά όταν έχουμε ένα όνειρο και προσδοκίες τις ακολουθούμε και βρίσκουμε το σθένος για να προχωρήσουμε.

«Ε.Κ.»: Ποιες είναι οι τρέχουσες διαστημικές αποστολές που συμμετέχετε;

Εθνικός Κήρυξ

Στην Ακαδημία Αθηνών με τον πατέρα της (αριστερά) και τον Καθ, Σταμάτη Κριμιτζη (δεξιά)

Αθηνά Κουστένη: Εχουμε μερικές δυνατότητες σήμερα για να ψάξουμε συνθήκες για την εμφάνιση και την εξέλιξη της ζωής στη Γη και στους άλλους πλανήτες με νέες τεχνικές και διαστημικές αποστολές που φτάνουν όλο και πιο μακριά. Μεταξύ άλλων έχουμε την αποστολή Jupiter Icy Moons Explorer (JUICE) της ESA που θα ψάξει για ενδείξεις ευνοϊκών συνθηκών για τη ζωή στους δορυφόρους του Δία, Ευρώπη και Γανυμήδη. Επίσης, ασχολούμαι με την αποστολή ARIEL που θα εξερευνήσει με πρωτοποριακές τεχνικές τους εξωπλανήτες που είναι οι πλανήτες που γυρίζουν γύρω από άλλα άστρα.

Τέλος έχω να κάνω και με τον Άρη και τους δορυφόρους του με ένα διαστημόπλοιο που θα μας φέρει πίσω δείγματα από τον Φόβο και τον Δείμο.

«Ε.Κ.»: Σε ποιες ενώσεις είσαστε Πρόεδρος και μέλος;

Αθηνά Κουστένη: Ω! Σε πολλές, τόσες που και εγώ δεν τις θυμάμαι όλες και κάποιες φορές μπερδεύω τα email που μου στέλνουν όταν δεν έχουν σαφές θέμα.

Ασχολούμαι με το διαστημικό πρόγραμμα τις ΕΣΑ και της NASA, αλλά και της Γαλλίας, προεδρεύοντας επιτροπές που συμβουλεύουν τις εταιρείες, με την πλανητική προστασία, το COSPAR, τα διάφορα συνέδρια και τη διάδοση της επιστήμης. Στην Ελλάδα είμαι μέλος του Συμβουλίου του Αστεροσκοπείου Αθηνών και συμμετέχω και σε άλλες επιτροπές.

Είναι θέμα οργάνωσης για να ξέρω τι πρέπει να κάνω και πότε και έχω πάντα λίστες στην ηλεκτρονική μου ατζέντα με ημερομηνίες λήξης για να θυμάμαι τι έχω να κάνω τις επόμενες μέρες.

«Ε.Κ.»: Τι είναι η πλανητική επιστήμη;

Αθηνά Κουστένη: Η εξερεύνηση του πλανητικού μας συστήματος μας επιτρέπει να τσεκάρουμε επιτόπου τα μοντέλα και τις θεωρίες που φτιάχνουμε, που έχουν σχέση με το πώς δημιουργήθηκε το Ηλιακό μας σύστημα, πώς εμφανίστηκε η ζωή στη Γη και αν υπάρχει αλλού. Γι’ αυτόν τον λόγο έγινα πλανητολόγος και όχι αστρονόμος. Αρκετά γρήγορα, αναλύοντας στοιχεία από την αποστολή Voyager κατά τη διάρκεια της διατριβής μου, στράφηκα προς τον Τιτάνα και η γοητεία δεν έπαψε ποτέ να λειτουργεί από τότε.

Πρόσφατα έχω μελετήσει τις συνθήκες βιωσιμότητας στο Ηλιακό μας Σύστημα και το αν υπάρχει νερό και οργανικά στοιχεία στους δορυφόρους του Κρόνου και του Δία όπου θα στείλουμε αποστολές που θα φτάσουν το 2030.

Θέλει υπομονή η εξερεύνηση του Διαστήματος, αλλά οι ανακαλύψεις που κάνουμε αξίζουν κάθε προσπάθεια. Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας αντλούν το ρεπερτόριό τους από τις αστρονομικές ανακαλύψεις. Οι μετρήσεις και τα πειράματα κάθε διαστημικής αποστολής όμως ξεπερνούν την επιστημονική φαντασία. Το Διάστημα μάς μαθαίνει από πού ερχόμαστε, πώς μπορούμε να προστατέψουμε τον πλανήτη μας και πώς να θέσουμε τη φαντασία μας στην υπηρεσία του γενικού οφέλους. Και κανείς βεβαίως δεν αγνοεί την εντυπωσιακή είσοδο του ιδιωτικού τομέα στην εκμετάλλευση του κοντινού μας διαστημικού χώρου.

Η NASA σήμερα συνεργάζεται με νέους φορείς όπως η Space Xμ Origin Blue και η ESA επίσης ανέπτυξε την επικοινωνία της με βιομηχανικούς εταίρους. Στο μέλλον θα πρέπει όλοι οι φορείς να δουλέψουν μαζί για τη βελτιστοποίηση της απόδοσης της οικονομικής επένδυσης των κρατών και των ιδιωτών.

Εθνικός Κήρυξ

Στο Παρίσι, στο National Space Studies Center με την επιτροπη που προεδρεύει (2015)

«Ε.Κ.»: Εχετε μία εντυπωσιακή επιστημονική ερευνητική καριέρα.

Εξηγείστε μας.

Αθηνά Κουστένη: Μπορώ να πω ότι η μισή καριέρα μου οφείλεται σε πολλή δουλειά και η άλλη μισή στην τύχη. Η τύχη στη ζωή είναι σημαντική ώθηση για να πετύχουμε τους σκοπούς μας. Αλλά πρέπει να αναγνωρίζουμε τις ευκαιρίες που μας προσφέρονται και να τις αρπάζουμε και να τις εκμεταλλευόμαστε.

Εγώ έκανα ευτυχώς σωστές επιλογές στη ζωή μου. Βρέθηκα σε μία καταπληκτική διαστημική αποστολή, το Κασσίνι Χόιγκενς που μου έδωσε δουλειά για μια 20ετία και αφιέρωσα χρόνο στην οργάνωση και την εξέλιξη της πλανητικής κοινότητας, κάτι που εκτιμήθηκε και έτσι οι ικανότητές μου βρήκαν τη θέση τους και στις επιτροπές που διευθύνω. Στη Γαλλία βρήκα μεγάλη αναγνώριση για τη δουλειά που κάνω.

Είμαι πάντα περήφανη που είμαι Ελληνίδα και μάλιστα γυναίκα. Οι γυναίκες προσφέρουν σημαντικά στον επιστημονικό χώρο, και είμαστε απόλυτα ικανές να φτάσουμε εκεί που θέλουμε. Μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα που δεν μπορούν οι άντρες και επιπλέον να τα κάνουμε ταυτόχρονα, κάτι το οποίο πολλοί άντρες παραδέχονται ότι τους είναι δύσκολο. Πόσες φορές έχουμε αποδείξει ότι μπορούμε να συμβιβάσουμε την προσωπική και την επαγγελματική ζωή και μάλιστα να διαπρέψουμε και στις δύο!

«Ε.Κ.»: Εχετε κάνει μείζονες συνεισφορές στην πλανητική επιστήμη.

Αθηνά Κουστένη: Δουλεύω πάντα με τα δυο «π»: Πάθος και Περιέργεια. Και δεν πλήττω ποτέ. Κάτι θα βρω να κοιτάξω, να ψάξω, να συζητήσω με ένα συνάδελφο, με φίλους και γνωστούς. Με αυτόν τον τρόπο έφτασα να εξάγω μερικά μικρά κομμάτια γνώσης του ηλιακού μας συστήματος για την υφή των παγωμένων δορυφόρων, τις ατμόσφαιρες των πλανητών, τις συνθήκες για βιωσιμότητα στο ηλιακό μας σύστημα και πιο πέρα κ.λπ.

«Ε.Κ.»: Εχετε βραβευτεί πολλάκις. Πείτε μας.

Εθνικός Κήρυξ

Στα πρώτα χρόνια της έρευνας της η Αθηνά Κουστένη στο Αστεροσκοπείο της Meudon

Αθηνά Κουστένη: Η αναγνώριση των προσπαθειών μας είναι πάντα κάτι το σημαντικό και ιδιαίτερα όταν έρχεται από την πατρίδα μας ή από τους συναδέλφους.

Ένα από τα πιο σημαντικά βραβεία μου ήταν το ARGO το 2019 που έλαβα στην Αθήνα και που μου έδωσε ιδιαίτερη τιμή και χαρά γιατί τίποτα δεν αντικαθιστά τη γεύση επιτυχίας στη γενέτειρα χώρα του καθενός μας. Αυτές οι βραβεύσεις επιπλέον δεν είναι απλά προσωπικές αλλά αναδεικνύουν και τις προσπάθειες και το ενδιαφέρον που καταβάλλουν οι Έλληνες του εξωτερικού για να προωθήσουν την Ελλάδα. Θα πρέπει όμως να αναφέρω και το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής που μου απένειμε το 2019 το γαλλικό κράτος.

«Ε.Κ.»: Ποια είναι η πιο εποικοδομητική συμβουλή που θα δίνατε σε κάποιον στο ξεκίνημά του;

Αθηνά Κουστένη: Οι νέοι σήμερα ίσως να είναι λίγο αποθαρρημένοι από τις συνθήκες που δεν είναι εύκολες. Όμως ποτέ να μην εγκαταλείπουν την προσπάθεια να κάνουν αυτό ακριβώς που θέλουν. Συμβουλή από μια κοπέλα από μικρή χώρα, στρατιωτική οικογένεια που έφυγε νέα σε άλλη χώρα με το δισάκι της στον ώμο για να κατακτήσει τον ουρανό… και τα κατάφερε…

«Ε.Κ.»: Τι κάνουμε στην Ελλάδα όσον αφορά το Διάστημα;

Αθηνά Κουστένη: Πάντα αισιοδοξώ, η Ελλάδα και οι Έλληνες έχουν αποδείξει πολλές φορές ότι διαθέτουν τη δύναμη και την αντοχή για να δουλέψουν και να αναδειχτούν ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Το επιστημονικό και όλο γενικά το μορφωτικό επίπεδο στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα υψηλό -ίσως και κάποιες φορές υψηλότερο- σε σχέση με αυτό άλλων χωρών του εξωτερικού, αλλά δυστυχώς μερικοί τομείς της έρευνας κινούνται σε ένα αντιφατικό περιβάλλον.

Όλοι στην Ελλάδα αντιμετωπίσαμε την κρίση και όλοι καταβάλαμε ενέργεια για να ανταπεξέλθουμε και να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε εποικοδομητικά. Υπό κατάλληλες συνθήκες και διεργασίες η Ελλάδα έχει τις προοπτικές να γίνει ερευνητικά μία από τις πιο παραγωγικές και «ανταγωνιστικές» χώρες. Δυστυχώς όμως, η μέχρι στιγμής έλλειψη οικονομικών πόρων αντιστοιχεί σε τεχνολογική υποτίμηση των εργαστηρίων και σε απουσία πρόσληψης ερευνητικού προσωπικού, ιδιαίτερα στους νέους. Αυτό οδηγεί στην υποβάθμιση της έρευνας.

Παρ’ όλα αυτά οι Ελληνες ερευνητές προσπαθούν και καταφέρνουν να δημιουργήσουν συνεργασίες με ερευνητικές ομάδες του εξωτερικού, το οποίο είναι καθοριστικής σημασίας για το επίπεδο και την ολοκλήρωση μιας έρευνας.

Κατευθύνσεις για βελτίωση υπάρχουν και ιδιαίτερα με φορείς όπως το σχετικά νέο Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος, το Αστεροσκοπείο Αθηνών, τα Πανεπιστήμιά μας, την Ακαδημία μας και τους καθηγητές και φοιτητές που πάντα με εκπλήσσουν με τη δημιουργικότητά τους και την έξοχη παραγωγικότητά τους.

Επίσης, έχουμε τα συνέδρια που γίνονται στον τόπο μας και στα οποία έρχεται πολύς κόσμος. Ένα από αυτά είναι το διαστημικό συνέδριο COSPAR 2022 το οποίο θα γίνει στην Ελλάδα έπειτα από πλειοψηφία της υποψηφιότητας.

Έχω άπειρη εμπιστοσύνη και εκτίμηση στους Έλληνες επιστήμονες για να καταφέρουν να αποδείξουν τις δυνατότητές τους παντού στον Κόσμο. Καλό είναι να έχουμε μια σημαντική θέση και στην Ευρώπη που μάς επιτρέπει να προοδεύουμε στις έρευνές μας με ευρείας κλίμακας εταιρικές σχέσεις.

«Ε.Κ.»: Διδάσκεται η επιτυχία;

Αθηνά Κουστένη: Κοιτάμε μπροστά, βάζουμε ένα στόχο. Μετά από λίγο τον στόχο αυτό τον τοποθετούμε πιο ψηλά και έτσι συνεχίζουμε. Έχουμε συνεχώς τα μάτια και τα αυτιά μας ανοιχτά για ευκαιρίες και για μαθήματα και πάντα δεν ξεχνάμε να χαμογελάμε.

* Η Αθηνά Κουστένη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 28 Σεπτεμβρίου του 1961. Το 1980 πήγε για σπουδές στο Παρίσι. Το 1989 έλαβε Διδακτορικό Δίπλωμα στην Αστροφυσική και Διαστημική Τεχνολογία από το Πανεπιστήμιο 7 του Παρισιού και το μεταδιδακτορικό της στο Paris Observatoire.

Η επιστήμονας είναι παντρεμένη και έχει μια κόρη, την Καλλίστα.

ekirikas.com