«Προοπτικές για τις επόμενες δεκαετίες: Ελπίδες και φόβοι»

Ομιλία του καθ. Μάρτιν Ρις, βασιλικού αστρονόμου του ΗΒ

Στο πλαίσιο του Forum «Ελλάδα 2040», που διοργάνωσε η Επιτροπή «Ελλάδα 2021», ο καθ. Μάρτιν Ρις, λόρδος του Λάντλοου, βασιλικός αστρονόμος του Ηνωμένου Βασιλείου και κάτοχος έδρας στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, με ομιλία του αναφέρθηκε στις απειλές που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, στις καταστροφικές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν αυτές, αλλά και στις αποφάσεις που πρέπει να παρθούν για την αντιμετώπιση τους.

   Ο κ. Ρις τόνισε η πορεία της ανθρωπότητας τις επόμενες δεκαετίες θα είναι ανώμαλη, καθώς εκτός από την απειλή που της κλιματικής αλλαγής, που καταστρέφει με σχετικά αργό ρυθμό τον πλανήτη μας, έχουν εμφανιστεί νέες απειλές, όπως είναι οι παγκόσμιες πανδημίες και οι μαζικές επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, που μπορούν να εκδηλωθούν ανά πάσα στιγμή και να έχουν άμεσα καταστροφικές συνέπειες.

   «Η χειρότερη από αυτές θα μπορούσε να είναι τόσο καταστροφική, ώστε ένα και μόνο περιστατικό να αποβεί μοιραίο» υπογράμμισε ο κ. Ρις, προσθέτοντας ότι το ενδεχόμενο να συμβούν αυτές οι απειλές και η πιθανή τους ένταση, ακολουθούν ανοδική γραμμή.

Δημογραφικό πρόβλημα

   Το συλλογικό αποτύπωμα του ανθρώπου όλο και μεγαλώνει, σημείωσε ο κ. Ρις, καθώς από την δεκαετία του 1960 ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει διπλασιαστεί και σήμερα υπάρχουν 7,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη, οι οποίοι απαιτούν περισσότερη ενέργεια και πόρους, ενώ οι προβλέψεις για το 2040 ανεβάζουν τον αριθμό του παγκόσμιου πληθυσμού στα 9 δισεκατομμύρια ανθρώπους.

   Η σίτιση τόσων ανθρώπων θα αποτελέσει μια πρόκληση επισημαίνει ο Βρετανός επιστήμονας και για να αντιμετωπιστεί θα χρειαστεί περαιτέρω βελτίωση της γεωργίας, διατροφικές καινοτομίες όπως η μετατροπή εντόμων και σκουληκιών, που είναι εξαιρετικά θρεπτικά και πλούσια σε πρωτεΐνες, σε εύγευστη τροφή και παραγωγή τεχνητού κρέατος.

   Ωστόσο, όπως υπογράμμισε ο ομιλητής, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, καθώς αν ο συλλογικός αντίκτυπος της ανθρώπινης δραστηριότητας στη χρήση της γης και στο κλίμα είναι υπερβολικός, ο επακόλουθος «οικολογικός κλυδωνισμός» μπορεί να υποβαθμίσει ανεπανόρθωτα τη βιόσφαιρά μας με καταστροφικές συνέπειες.

   Ένας επιπλέον κίνδυνος που κρύβει η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, είναι πως είναι άνιση και συντελείται κυρίως σε πιο φτωχές χώρες, όπως είναι αυτές της Υποσαχάριας Αφρικής, και αυτό θα φέρει μεγάλες γεωπολιτικές πιέσεις λόγω της μεγέθυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.

   Τα πλούσια κράτη, ιδίως τα ευρωπαϊκά, πρέπει να προωθήσουν επειγόντως ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο στήριξης της Αφρικής, κατά το πρότυπο του Σχεδίου Μάρσαλ ή του Lend-Lease Act, της βοήθειας που παρείχαν οι ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμος. «Αυτό δεν έγινε μόνο για αλτρουιστικούς λόγους, αλλά ήταν καθοριστικής σημασίας για τη σταθερότητα της υφηλίου» παρατήρησε ο κ. Ρις.

 Κλιματική Αλλαγή

   Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής είναι εδώ και χρόνια γνωστό, αλλά αν και συζητείται πολύ, δεν αντιμετωπίζεται αρκετά, αναφέρει ο καθηγητής του Κέιμπριτζ.

   Σύμφωνα με επίσημες μελέτες, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε, μέσα στον αιώνα, μια πραγματικά καταστροφική αύξηση της θερμοκρασίας και ανατροπές που θα πυροδοτήσουν μακροπρόθεσμες τάσεις όπως το λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας, τόνισε ο κ. Ρις.

   Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή θα οξύνει και τις ανισότητες μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, καθώς οι κάτοικοι των δεύτερων θα υποφέρουν περισσότερο από την υπερθέρμανση του πλανήτη και τις επιπτώσεις της στην παραγωγή τροφίμων και την παροχή νερού.

   Σύμφωνα με τον Ρις, θα πρέπει τα τεχνικά προηγμένα κράτη όπως τα ευρωπαϊκά, να επιταχύνουν την έρευνα και ανάπτυξη σε κάθε μορφή παραγωγής ενέργειας, με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, αλλά και σε άλλες τεχνολογίες όπου η παράλληλη πρόοδος είναι σημαντική, ειδικά στην αποθήκευση (μπαταρίες, πεπιεσμένος αέρας, αντλιοστάσια, υδρογόνο κ.λπ.) και στα έξυπνα δίκτυα, διαμορφώνοντας ενδεχομένως ένα παγκόσμιο σύνολο διασυνδέσεων.

   Όσο πιο γρήγορα προχωρήσουν αυτές οι «καθαρές» τεχνολογίες, σημείωσε ο κ. Ρις, τόσο πιο γρήγορα θα πέσουν οι τιμές τους και θα γίνουν προσιτές στις χώρες του αναπτυσσόμενου Νότου, όπου θα χρειαστεί μεγαλύτερη δυναμικότητα ηλεκτροπαραγωγής, και θα αλλάξουν πορεία προς μια οικονομία χωρίς άνθρακα.

 Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας

   Η πρόοδος της τεχνολογία μας προσφέρει πάρα πολλά και δίνει λύσεις σε αρκετά προβλήματα, υπογράμμισε ο κ. Ρις, αλλά εν συνεχεία επισημαίνει ότι υπάρχει η ανησυχία ότι η τεχνολογία εξελίσσεται τόσο γρήγορα που πιθανόν να μην μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε σωστά και ότι η κακή χρήση της μπορεί να μας οδηγήσει σε δύσκολο δρόμο τις επόμενες δεκαετίες.

   Ο ομιλητής έφερε ως παράδειγμα τις προόδους στην μικροβιολογία, με τις νέες μεθόδους διαγνώσεων, τα εμβόλια και τα αντιβιοτικά, που προσφέρουν πολλές δυνατότητες περιορισμού των φυσικών πανδημιών. Όμως μαζί με αυτά. τόνισε, ο Ρις έρχεται και το ενδεχόμενο τεχνητών πανδημιών. Η νομοθετική ρύθμιση της βιοτεχνολογίας είναι ζωτικής σημασίας επισημαίνει ο Βρετανός επιστήμονας, αλλά όπως πάντα, υπάρχει η πιθανότητα κάποιος να παραβεί τους νόμους – μόνον που σε αυτήν την περίπτωση αυτό «θα είναι ένας εφιάλτης» είπε χαρακτηριστικά.

   Παράλληλα, κινδύνους εγκυμονούν η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και των ρομπότ: Η τεχνητή νοημοσύνη θα αναλάβει να πραγματοποιεί από χειρωνακτικές εργασίες μέχρι νομικές εργασίες ρουτίνας, ιατρικές διαγνώσεις, ακόμη και χειρουργικές επεμβάσεις, σημείωσε ο κ. Ρις, προθέτοντας ότι αυτό δημιουργεί το ερώτημα, αν αυτή η “δεύτερη εποχή των μηχανών” θα είναι όπως οι προηγούμενες ανατρεπτικές τεχνολογίες, δημιουργώντας τόσες θέσεις εργασίας όσες καταστρέφει.

   Η είσοδος των ρομπότ στην εργασία θα δημιουργήσει ένα τεράστιο πλούτο για μια ελίτ, προέβλεψε, και έτσι, για να διατηρηθεί μια υγιής κοινωνία, θα χρειάζεται μαζική ανακατανομή αυτού του εισοδήματος, ώστε να διασφαλιστεί ότι όλοι θα έχουν τουλάχιστον «τα προς το ζην», όπως υποστήριξε.

   Καταλήγοντας, στην ομιλία του ο κ. Ρις τόνισε ότι οι απειλές που περιέγραψε, όπως η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή και οι απρόβλεπτες συνέπειες της προηγμένης τεχνολογίας, αφορούν το σύνολο της ανθρωπότητας και δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από κάθε χώρα ξεχωριστά.

   Για να υπάρχει σωστή αντιμετώπιση των προκλήσεων θα πρέπει οι επιστήμονες να προωθούν τις ωφέλιμες εφαρμογές του έργου τους και να προειδοποιούν για τις αρνητικές του συνέπειες, σύμφωνα με τον κ. Ρις, ενώ σημείωσε επίσης ότι οι πολιτικοί θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στα παγκόσμια και μακροπρόθεσμα μέτρα που απαιτούνται για την αντιμετώπιση απειλών, όπως η κλιματική αλλαγή και η βιοποικιλότητα.

   «Ο Covid-19 είναι μια κλήση αφύπνισης. Μας υπενθυμίζει ότι ο διασυνδεδεμένος κόσμος μας γίνεται όλο και πιο εύθραυστος – ευάλωτος σε καταστροφές που δεν είναι μόνον εθνικές, αλλά εκτείνονται σε όλη την υφήλιο. Η γενιά μας θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα ανταποκριθούμε σε αυτή την κρίση. Έχουμε ακόμα μια πολύ μικρή ευκαιρία να ξανασκεφτούμε σοβαρά πώς θα ελαχιστοποιήσομε την πιθανότητα ακραίων καταστροφών και πώς θα αντιμετωπίσουμε τέτοιες απειλές αν πραγματοποιηθούν. Πρέπει να σκεφτόμαστε σε παγκόσμια κλίμακα, πρέπει να σκεφτόμαστε ορθολογικά, πρέπει να σκεφτόμαστε μακροπρόθεσμα – υποστηριζόμενοι από την τεχνολογία του εικοστού πρώτου αιώνα, αλλά καθοδηγούμενοι από αξίες που η επιστήμη από μόνη της δεν μπορεί να προσφέρει» είπε κλείνοντας την ομιλία του ο Βρετανός επιστήμονας.

   *Ολόκληρη η ομιλία του κ. Ρις στο Forum «Η Ελλάδα το 2040» είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», καθώς περιέχεται στην Λευκή Βίβλο «Η Ελλάδα το 2040», που συμπεριλαμβάνει όλες τις μελέτες και τις ομιλίες των συμμετεχόντων στο Forum σε ψηφιακή μορφή, με στόχο να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη μελλοντικών πολιτικών. 

Δ.Σπ. – ΑΠΕ ΜΠΕ