Αύρα ελληνισμού στην «ατμόσφαιρα» της Μόσχας

Οργανωμένα γκρουπ μαθητών και φοιτητών, άνθρωποι κάθε ηλικίας συρρέουν τούτες τις μέρες στο Μουσείο Σύγχρονης Ιστορίας της Μόσχας και τη Ρωσική Κρατική Βιβλιοθήκη για απολαύσουν δυο εκθέσεις με έντονο το άρωμα του ελληνισμού. Η μια περιλαμβάνει έργα για την «Ελληνική Μόσχα από τον Θεοφάνη τον Έλληνα έως τις μέρες μας» και η άλλη αφορά στους «Έλληνες διαφωτιστές στη Ρωσία» με επίκεντρο τους αδελφούς Λειχούδη και την Σλαβογραικολατινική Ακαδημία της Μόσχας.

   Και οι δύο εκθέσεις αποκαλύπτουν άγνωστες για πολλούς Ρώσους πτυχές γύρω από την προαιώνια σημαντική παρουσία των Ελλήνων στην ιστορία της χώρας τους.

   «Ως διαχρονικός πνεύμονας στις ρωσοελληνικές σχέσεις ήταν και παραμένει η παρουσία των Ελλήνων στη Μόσχα», λέει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Δημήτρης Γιαλαμάς, μορφωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στη Μόσχα και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Λομονόσοβ, επιστημονικός σύμβουλος των δυο εκθέσεων.

   «Είναι μεγάλο πολιτιστικό γεγονός στη Μόσχα και χαιρόμαστε για αυτό. Πολλές ελληνικές προσωπικότητες συνέβαλαν με το έργο τους στην πορεία της Ρωσίας στον χρόνο: ο λόγιος, θεολόγος, φιλόλογος Μάξιμος ο Γραικός, η επιρροή του οποίου στα ρωσικά γράμματα και τη ρωσική σκέψη υπήρξε τεράστια, ο Αρχιεπίσκοπος Αρσένιος Ελασσώνος, ο οποίος ήταν προϊστάμενος του ναού των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στο Κρεμλίνο της Μόσχας στα χρόνια του Ιβάν του Τρομερού και συνέγραψε την πρώτη έντυπη γραμματική της σλαβικής γλώσσας, οι αδελφοί Λειχούδη, οι οποίοι στα τέλη του 17ου αιώνα ίδρυσαν την ανώτατη παιδεία στη Ρωσία», λέει ο κ. Γιαλαμάς.

   Την έκθεση συνδιοργανώνουν η πρεσβεία της Ελλάδας στη Μόσχα, ο Σύλλογος Ελλήνων Μόσχας και το Μουσείο Σύγχρονης Ιστορίας της Ρωσίας, είναι μέρος του Προγράμματος του Έτους Ιστορίας Ελλάδας-Ρωσίας και είναι αφιερωμένη στις επετείους των διακοσίων χρόνων από την έναρξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα 1821 και των τριάντα ετών από την ίδρυση του Συλλόγου Ελλήνων Μόσχας.

   Για τα τριάντα χρόνια του Ελληνικού Συλλόγου Μόσχας

   «Με την έκθεση μας στο Μουσείο Σύγχρονης Ιστορίας στην οποία παρουσιάζονται 300 εκθέματα από περίπου 30 δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές της Ρωσίας και της Ελλάδας γιορτάζουμε τα 30 χρόνια του Ελληνικού Συλλόγου Μόσχας, νιώθουμε παρόντες στη Ρωσική πρωτεύουσα αλλά και περήφανοι για την ιστορία της ελληνικής κοινότητας», είπε στο Ράδιο Πρακτορείο 104,9 η Ίννα Σεφφ, εκτελεστική διευθύντρια του Συλλόγου, καθηγήτρια Φιλόλογος της ελληνικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ.

   «Ο μεγάλος σκοπός μας ήταν να παρουσιάσουμε την επιρροή των Ελλήνων στη ζωή και τον πολιτισμό της ρωσικής πρωτεύουσας για οκτώ αιώνες. Η έκθεση μας αναφέρεται και στους Έλληνες που διέπρεψαν στα χρόνια της σοβιετικής περιόδου, όπως ο περίφημος πιλότος Κοκκινάκης, που διεξήγαγε, θρυλικά για την εποχή, διηπειρωτικά ταξίδια και πτήσεις μέσω Βορείου Πόλου, ο ιδρυτής του Συλλόγου Τυφλών Ρωσίας και δημιουργού του ρωσικού αλφαβήτου Μπράιγ, Μπορίς Μαυρομάτης, κ.ά.

   Παρουσιάζονται, επίσης, προσωπικότητες, όπως ο πρώτος κινηματογραφιστής παγκοσμίως Αλέξανδρος Σγουρίδης που πρωτοπόρησε με ταινίες για τη ζωή των ζώων, ο διαπρεπής αρχαιολόγος Βίκτωρ Σαριγιαννίδης, ο επί μια δεκαετία διευθυντής του Θεάτρου Μπολσόι Μιχαήλ Τσουλάκης και ο διευθυντής ορχήστρας Οδυσσέας Δημητριάδης, ο συλλέκτης έργων ρωσικής πρωτοπορίας Γιώργος Κωστάκης, ο πρώτος δήμαρχος της Μόσχας Γαβριήλ Ποπόβ, ο ελληνικής καταγωγής αστροναύτης Φιόντορ Γιουρτσίχιν, η πασίγνωστη ερμηνεύτρια Ελένη Κάμπουροβα», προσέθεσε η Ίννα Σεφφ.

   Οι Έλληνες δήμαρχοι της Μόσχας

   Στο πλαίσιο της Έκθεσης «Η ελληνική Μόσχα από τον Θεοφάνη τον Έλληνα έως τις μέρες μας» πραγματοποιηθήκαν δέκα διαλέξεις, δια ζώσης αλλά και διαδικτυακές. Η Ιννα Σέφ στην εισήγηση της “Διαπρεπείς Έλληνες έμποροι μαικήνες της Μόσχας” αναφέρθηκε στο πολύ σημαντική συμμέτοχη των Ελλήνων μεγαλέμπορων στη κοινωνία της Ρωσίας αλλά και στον Έλληνα δήμαρχο Μόσχας Νικολάι Αλεξέεφ.

   Δεν ήταν μόνο ο Γαβριήλ Ποπόβ στα τέλη του 20ου αιώνα στο τιμόνι της ρωσικής πρωτεύουσας. Στα τέλη του 19ου αιώνα για οκτώ χρόνια (1885-1893) κυβερνήτης Μόσχας ήταν ο Νικολάι Αλεξέεφ. Η μητέρα του ήταν η Ελληνίδα Μποστανζόγλου. Μεγάλος εμπνευστής. Βελτίωσε αισθητά τη ζωή της Μόσχας (σ.σ. στα χρόνια εκείνα η πρωτεύουσα της Ρωσίας ήταν η Αγία Πετρούπολη). Ανέπτυξε την οικοδόμηση με πολλά αριστουργηματικά κτίρια και συγκροτήματα που ακόμα κοσμούν τη σημερινή Μόσχα. Είχε κάνει μεγάλο φιλανθρωπικό έργο. Η Μόσχα οφείλει επίσης στον Nικολάει Αλεξεέφ την κατασκευή των πρώτων συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης στην πρωτεύουσα, λέει η ‘Ιννα Σεφφ και συνεχίζει:

   «Περίπου 800 ελληνικές εμπορικές εταιρίες υπήρχαν στη Ρωσία από το 1811, στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι μεγάλοι Έλληνες Μαικήνες του 18ου-19ου αιώνα φρόντισαν για κατασκευές σχολείων και νοσοκομείων». Μεταξύ τους, ο Ζώης Ζωσίμα (1757-1827) από τα Ιωάννινα που μετακόμισε στη ρωσική πόλη Nizhyn. Μαζί με τα αδέρφια του, Ιωάννη, Μιχαήλ, Θεοδόσιο και Νικόλαο, ασχολήθηκε ενεργά με το εμπόριο. Ο Ζωσίμα επέλεξε τον διαφωτισμό ως κατεύθυνση του φιλανθρωπικού του έργου: εξέδωσε θεολογικά βιβλία στα ελληνικά, ίδρυσε μια ελληνική τάξη με δικά του χρήματα σε ένα από τα γυμνάσια της Μόσχας. Ο Ζώης Ζωσίμα πέθανε στη Μόσχα και θάφτηκε στη νεκρόπολη του μοναστηριού Donskoy. Στον τάφο του είναι χαραγμένο: “Εδώ βρίσκεται ο Έλληνας Ζωής Πάβλοβιτς Ζωσιμά, γνωστός σε όλους. Υπηρέτησε την πατρίδα του την Ήπειρο, την πόλη των Ιωαννίνων και όλους τους Έλληνες. Σε όλη του τη ζωή ήταν λάτρης και υποστηρικτής του καλού”.

   Χάρη στους αδελφούς Ζωσίμα στη Ρωσία και την Ευρώπη από τα τέλη του 18ου-αρχές του 19ου αιώνα εκδόθηκαν βιβλία στα ελληνικά, πολυάριθμα ελληνικά λεξικά και εγχειρίδια για εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Μόσχα.

   Μια άλλη προσωπικότητα η οποία έμενε στην ιστορία ως υποδειγματική ήταν ο μεγαλέμπορας, αλλά και ασκητής Ζώης Καπλάνης (1736-1806) που καταγόταν από το χωριό Γραμμένο των Ιωαννίνων. Ήταν διακεκριμένος έμπορος γούνινων παλτών. «Πήγε στη Ρωσία, εγκαταστάθηκε στη Μόσχα. Ζούσε ασκητικά, σε ένα λιτό κελί στο ελληνικό μοναστήρι Νικόλσκι. Ο Καπλάνης βοήθησε ενεργά όχι μόνο τα ορφανοτροφεία της Μόσχα, αλλά και τους συμπατριώτες του στην Ελλάδα, άνοιξε τη σχολή Καπλάνη και τη σχολή υφαντικής στα Ιωάννινα», λέει η κυρία Σεφφ.

    Η πρέσβης της Ελλάδας στη Μόσχα Αικατερίνη Νασίκ αλλά και ο πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Μόσχας, καθηγητής-οφθαλμίατρος Χρήστος Ταχτσίδης, μιλώντας στα εγκαίνια της έκθεσης εξέφρασαν την ελπίδα όπως η έκθεση “Η ελληνική Μόσχα” μετατραπεί σε μία μόνιμη μουσειακή παρουσίαση σε ένα “Ελληνικό Μέγαρο” (σ.σ. γίνονται προσπάθειες ώστε ο Δήμος Μόσχας να παραχωρήσει στον Σύλλογο Ελλήνων ένα οικόπεδο ή κτίριο).

   Οι Έλληνες στα θεμέλια της γέννησης του ρωσικού έθνος

   Σε απόσταση διακοσίων μέτρων από την Κόκκινη Πλατεία, βρίσκεται το μεγαλοπρεπές άγαλμα των δύο αδελφών Ελλήνων διαφωτιστών στη Ρωσία- των αδελφών Λειχούδη, που εγκαινιάστηκε το 2007 από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια και φέρει την σημείωση: «Στους Έλληνες διαφωτιστές Ιωαννίκιο και Σωφρόνιο Λειχούδη. Προσφορά της Ελληνικής Κυβέρνησης στην πόλη της Μόσχας. Ανηγέρθη εν έτει 2007». Το άγαλμα αυτό αποτελεί το πλέον σημαντικό ελληνικό μνημείο στο κέντρο της Μόσχας.

   Για πρώτη φορά ο Ιωαννίκιος και Σωφρόνιος Λειχούδης τιμήθηκαν με μια εκτενή έκθεση. Από τις 11 Νοέμβριου στην Κυανή Αίθουσα της Ρωσικής Κρατικής Βιβλιοθήκης παρουσιάζεται μια έκθεση αποκλειστικά αφιερωμένη στους Έλληνες διαφωτιστές στη Ρωσία: “Οι αδελφοί Λειχούδη και η Σλαβογραικολατινική Ακαδημία της Μόσχας”.

   «Συνολικά παρουσιάστηκαν περίπου 60 βιβλία (40 χειρόγραφοι κώδικες και 20 παλαίτυπα βιβλία) και 20 διακοσμητικές γκραβούρες και λιθογραφίες» αναφέρει ο μορφωτικός ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στη Μόσχα Δημήτρης Γιαλαμάς, αλλά και μας θυμίζει την ιστορία των αδελφών Ιωαννίκιο και Σωφρόνιο Λειχούδη από τη Κεφαληνία».

   Λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Γιαλαμάς: Ο Ιωαννίκιος και Σωφρόνιος Λειχούδη γεννήθηκαν στην Κεφαλονιά το 1633 και 1652 αντίστοιχα. Σπούδασαν στην Πάδοβα και τη Βενετία, σε σπουδαίους ουμανιστές της εποχής, όπως ο Γεράσιμος Βλάχος και ο Αρσένιος Καλούδης, δίδαξαν μερικά χρόνια στην Κεφαλονιά και την υπόλοιπη Ελλάδα και στη συνέχεια μετέβησαν στην Κωνσταντινούπολη για μια καλύτερη σταδιοδρομία. Από εκεί, οι Πρεσβυγενείς Πατριάρχες, με πρωτοβουλία του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Δοσιθέου (Νοταρά), τους απέστειλαν στη Μόσχα, να ιδρύσουν ανώτατη σχολή ελληνικής κατεύθυνσης, κατόπιν σχετικού αιτήματος του Πατριάρχου Μόσχας Ιωακείμ. Οι αδελφοί Λειχούδη έφθασαν στη Μόσχα στις 6 Μαρτίου 1685 και αμέσως άρχισαν τη διδασκαλία στους 7 πρώτους σπουδαστές τους. Η σχολή ονομάστηκε Σλαβο-γραικο-λατινική Ακαδημία και αποτελεί το πρώτο ίδρυμα ανώτατης παιδείας σε όλη την επικράτεια της σημερινής Ρωσίας.

   «Την περίοδο όταν η Ρωσία προσπαθεί να εξασφαλίσει μία αυτόνομη και ολοκληρωμένη πνευματική, πολιτισμική, πνευματική, πολιτική και κρατική υπόσταση, προσωπικότητες όπως ο αγιογράφος Θεοφάνης ο Έλληνας, οι λόγιοι Μάξιμος ο Γραικός και Αρσένιος Ελασσώνος, ασφαλώς οι αδελφοί Λειχούδη, αλλά και πλήθος ακόμα περισσότερο ή λιγότερο γνωστών προσωπικοτήτων, εξασφάλισαν στον ελληνισμό το ρόλο του “δωρητή” απέναντι στη Ρωσία. Και αυτό ακριβώς θα πρέπει να υπογραμμιστεί περισσότερο τόσο μέσω των κοινών μας εκδηλώσεων, όσο και μέσω της έρευνας των Ελλήνων ιστορικών και φιλολόγων. Το υλικό που προσφέρουν τα ρωσικά μουσεία, αρχεία και οι βιβλιοθήκες μοιάζει ανεξάντλητο και “αναμένει”, ανεκμετάλλευτο, την μελέτη και παρουσίασή του», τονίζει ο κ. Γιαλαμάς.

   Σοφία Προκοπίδου – ΑΠΕ ΜΠΕ