Ποιον σοκάρει το μέλλον;

Ίσως είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που η τεχνολογία δεν είναι μόνον εργαλείο. Δεν είναι μόνο τρόπος για να κάνουμε τη ζωή μας ευκολότερη. Είναι η ίδια μας η ζωή.

Aς κάνουμε ένα φλας μπακ μισόν αιώνα πριν. Το 1970 λοιπόν το βιβλίο «Future Shock» του Αλβιν Τόφλερ ήταν το μπεστ σέλερ της εποχής. Ο Τόφλερ υποστήριζε ότι ο επιταχυνόμενος ρυθμός της τεχνολογικής και κοινωνικής αλλαγής τελικά θα μας τρέλαινε όλους.

Οπως γράφει η Kara Swisher στους «New York Times», η τοξική πλημμύρα που θα δημιουργούσε θα οδηγούσε την ανθρωπότητα σε μια δυστοπία. Ο Τόφλερ ονόμασε τον παράγοντα καταστροφής «Information overload», δηλαδή «υπερφόρτωση πληροφοριών». Η κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου, σκηνοθετημένη από τον μεγαλοφυή Ορσον Γουέλς, άνοιγε με ένα ζευγάρι που περπατούσε σε ένα υπέροχο πάρκο μέχρι που γινόταν σαφές ότι φορούσαν παράξενες προστατευτικές μεταλλικές μάσκες.

«Οι σύγχρονες τεχνολογίες μας έχουν επιτύχει έναν βαθμό πολυπλοκότητας πέρα από τα πιο τρελά μας όνειρα, αλλά αυτή η τεχνολογία έχει απαιτήσει ένα αρκετά βαρύ τίμημα» έλεγε τότε ο Γουέλς. «Ζούμε σε μια εποχή άγχους και στρες και παρ’ όλη τη ραγδαία εξέλιξή μας, είμαστε στην πραγματικότητα θύματα της δικής μας τεχνολογικής δύναμης. Είμαστε τα θύματα του Σοκ του Μέλλοντος…».

Τα πενήντα αυτά χρόνια αποδείχτηκε πως η μετάβαση στην ψηφιακή αποκάλυψη ήταν πιο ήπια από όσο φανταζόταν ο Τόφλερ. Τηλεοράσεις με μεγάλες οθόνες, συναρπαστικοί υπερυπολογιστές χειρός που ονομάζονται smartphones, εξαιρετικές εφαρμογές που μας προσφέρουν κάθε είδους υπηρεσίες και ένα άλλοτε φαινομενικά αβλαβές φαινόμενο που ονομαζόταν social media που τώρα έχει κατακλύσει τον πλανήτη, με ανυπολόγιστο κοινωνικό κόστος. Ομως η τεχνολογία σήμερα μας κυβερνά και όχι το αντίστροφο, όπως σωστά είχε προβλέψει ο Τόφλερ, χωρίς βέβαια τα γραφικά ανατριχιαστικά ρομπότ και τις διαπεραστικές κραυγές που οραματιζόταν πριν από πενήντα χρόνια. Αντίθετα, τα AirPods είναι αυτά που πνίγουν την εσωτερική αγωνία δημιουργώντας ένα εσωτερικό ηχητικό θέατρο, ενώ η πλημμύρα επιθετικότητας ξεσπά στο Twitter και στο Facebook.

Σωστά τα λέει η δημοσιογράφος. Ωστόσο το θέμα είναι πιο βαθύ. Ισως είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που η τεχνολογία δεν είναι μόνον εργαλείο. Δεν είναι μόνο τρόπος για να κάνουμε τη ζωή μας ευκολότερη. Είναι η ίδια μας η ζωή. Είμαστε η τεχνολογία, σκηνοθετούμε τη ζωή μας με την τεχνολογία, φέρουμε την τεχνολογία, ζούμε χάρη στην τεχνολογία. Κι αυτό δεν μας δημιουργεί κάποιο σοκ. Απλώνεται φυσικά μέσα μας, μας κατακλύζει.

Η τεχνολογία αλλάζει τον χρόνο. Διαταράσσει τη φυσική του ροή. Καλλιτέχνες όπως ο Δημήτρης Παπαϊωάννου μιλούν κατευθείαν στο σήμερα επειδή προσπαθούν να πετύχουν τη διαστολή του υφάσματος του χρόνου. Ενός υφάσματος που η εποχή τεντώνει απ’ όλες τις πλευρές, λες και θέλει να το σκίσει. Η γυμναστική του νου μας δεν είναι της επιμονής, της βραδύτητας, είναι του multitasking του κατακλυσμιαίου. Το υβριδικό είναι η φυσική μας κατάσταση. Το μονοδιάστατο, κάτι που λειτουργεί μόνο με έναν τρόπο είναι εξοβελισμένο, αρχαίο, για τα σκουπίδια.

Μέσα στα δύο χρόνια της πανδημίας η τεχνολογία ενσφηνώθηκε στη ζωή μας. Οι αλλαγές που περιμένουμε αρχίζουν να αχνοφαίνονται στη μετακίνηση (αυτόνομα οχήματα και εξελιγμένα drones), στην υγεία (γενετική επεξεργασία), στις αποφάσεις (τεχνητή νοημοσύνη) και φυσικά στα ρομπότ.

Δεν περιμένω πως η γενιά του γιου μου θα συγκλονιστεί με όλες αυτές τις νέες δυνατότητες. Ηδη όταν πιάνει στα χέρια του το κινητό πλοηγείται με άνεση. Στις λίστες του Spotify ξέρει ακριβώς πού βρίσκεται το κάθε τραγούδι. Κανείς δεν του έχει δείξει πώς. Σε αντίθεση με την αναλογική μου ανατροφή, ο γιος μου γεννήθηκε σε έναν ψηφιακό κόσμο. Θα βλέπει αυτές τις αλλαγές ως κάτι το πολύ φυσιολογικό. Η ελπίδα μου είναι ότι η ψηφιακή εξουσία στην εποχή του θα κατανέμεται πιο ισότιμα, σε αντίθεση με σήμερα που μόνο μια χούφτα ανθρώπων αποφασίζουν για τη μοίρα της τεχνολογικής προόδου.

Ή, όπως έγραψε ο Τόφλερ, δεκαετίες πριν: «Πρέπει να αναζητήσουμε εντελώς νέους τρόπους για να αγκυροβολήσουμε τους εαυτούς μας, γιατί όλες οι παλιές ρίζες, η θρησκεία, το έθνος, η κοινότητα, η οικογένεια ή το επάγγελμα τρέμουν τώρα κάτω από την επίδραση του τυφώνα της επιταχυνόμενης ώθησης».

Υπήρξε ποτέ άλλη τέτοιας εκθετικής ταχύτητας ώθηση στην ιστορία; Οχι. Τα παραγόμενα γεγονότα υπερβαίνουν κατά πολύ τη δυνατότητα είσπραξής τους. Ανθρωποι με επιβεβαιωμένο υψηλό επίπεδο στοχασμού δεν μπορούν να μείνουν ανεπηρέαστοι. Ακόμη και η σάρωση των νέων γεγονότων όσον αφορά το επίπεδο αυθεντικότητάς τους δεν είναι χρονικά επαρκής. Μοιραία υπάρχει επιλογή εκείνου που «ακούγεται αληθινό» από εκείνο που «ακούγεται ψεύτικο».

Σε πρόσφατο άρθρο του όμως ο David Guston υποστηρίζει ότι ο Toffler εμπιστεύτηκε υπερβολικά την τεχνογνωσία που ενσωματώνεται στα προγνωστικά μοντέλα. Η εκδοχή του ήταν περισσότερο ευθυγραμμισμένη με τον εντοπισμό μιας τρέχουσας τάσης και την προέκτασή της σε μια μελλοντική κατάσταση, όπως άλλοι χρησιμοποιούν τον νόμο του Moore για να προβλέψουν τη μελλοντική υπολογιστική ικανότητα και την επερχόμενη «ιδιαιτερότητα» των έξυπνων μηχανών. (O Moore υποστήριξε πως η ισχύς των επεξεργαστών και κατ’ επέκταση και των υπολογιστών θα διπλασιαζόταν κάθε δύο χρόνια, ενώ το κόστος τους θα μειωνόταν. Αργότερα, αναθεώρησε το χρονικό διάστημα της αρχικής του εκτίμησης στους 18 μήνες.)

Αλλά η πρόβλεψη, ειδικά σε περίπλοκα κοινωνικο-τεχνικά συστήματα, είναι απατηλή. Οι ελληνικοί μύθοι υπονοούν την αποτυχία της: Για την Κασσάνδρα, όσοι είχαν την εξουσία βρήκαν τρόπους να αγνοήσουν ακόμη και την τέλεια προφητεία της. Για τον μάντη Τειρεσία, η προφητεία έθεσε σε κίνηση ακριβώς εκείνα τα γεγονότα που εκπλήρωσαν την ίδια την προφητεία, όπως στην ιστορία του Οιδίποδα. Το μαντείο στους Δελφούς άρθρωσε μια πρόβλεψη που ήταν αναπόφευκτο να παρερμηνευθεί εκ των προτέρων, μόνο για να γίνει κατανοητή σωστά εκ των υστέρων.

Τα στατιστικά μοντέλα και οι προβλέψεις θα έχουν πάντα τεράστιο ενδιαφέρον και θα παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της τεχνολογίας. Ωστόσο οι βαθιά εγχάρακτες βάσεις που αρθρώθηκαν αιώνες πριν, μέσα από την πανίσχυρη ισχύ των μύθων, δεν θα πρέπει να αγνοούνται.

______________

 ~  Αλέξης Σταμάτης, συγγραφέας
tovima.gr, by Αντικλείδι