Μανώλης Καπετανάκης: “Μέσα από την γνώση της παράδοσης μπορούμε να διδαχθούμε πολλά!” (αναδημοσίευση)

Επαναδημοσιεύουμε την συνέντευξη που είχε δώσει ο αείμνηστος Μανώλης Καπετανάκης στην εφημερίδα μας “Φωνή της Σαλαμίνας”, τον Μάϊο του 2021.

Η Σαλαμίνα θα χαιρετήσει για τελευταία φορά το γελαστό της παιδί, το Σάββατο 1η Οκτωβρίου 2022 στον Ιερό Ναό Αγίου Αντρέα Σαλαμίνας, στις 11 το πρωί.

ΜΟΝΟ ο χορευτής έχει τη δική του ύπαρξη.

Ο χορός είναι προσωπική έκφραση του χορευτή, ο οποίος είναι μαζί, ο τεχνίτης και το προϊόν του, ο πηλός και ο αγγειοπλάστης.

Η «Φωνή» συνάντησε τον Μανώλη Καπετανάκη στην Λαογραφική Στέγη Σαλαμίνας και μας μίλησε για τη συγκέντρωση του λαογραφικού και ιστορικού υλικού, τη διαφύλαξη και την προβολή της πλούσιας παράδοσης της Σαλαμίνας.

Τον Νοέμβριο του 2020 ιδρύσατε μαζί και με άλλα μέλη τον πολιτιστικό σύλλογο Λαογραφική Στέγη Σαλαμίνας. Ποιοι είναι οι σκοποί του συλλόγου;
Ναι, πράγματι! Με πολλή χαρά και διάθεση να προσφέρουμε στα πολιτιστικά δρώμενα του νησιού μας ιδρύσαμε τον Νοέμβριο του προηγούμενου έτους σύλλογο με την επωνυμία Λαογραφική Στέγη Σαλαμίνας. Ενδεικτικά σας αναφέρω μερικούς από τους σκοπούς του Συλλόγου μας, όπως είναι η ανύψωση του πνευματικού και πολιτιστικού επιπέδου των μελών και των κατοίκων τoυ νησιού, η καλλιέργεια σχέσεων επικοινωνίας και αλληλεγγύης μεταξύ αυτών, η συγκέντρωση λαογραφικού και ιστορικού υλικού, η διαφύλαξη και προβολή της πλούσιας παράδοσης της Σαλαμίνας στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, η δημιουργία χορευτικής ομάδας για την εκμάθηση παραδοσιακών χορών και τραγουδιών της περιοχής μας αλλά και του ελλαδικού χώρου γενικότερα, η διάσωση και εκμάθηση διαφόρων τεχνικών της λαϊκής μας τέχνης κ.α.

Η αγάπη σας για την τοπική παράδοση της Σαλαμίνας εδώ και είκοσι χρόνια που ασχολείστε, έχει συσπειρώσει γύρω σας μια αξιόλογη ομάδα. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτήν.
Η ομάδα αυτή προϋπήρχε της ίδρυσης της Στέγης εδώ και 20 χρόνια περίπου και αποτελείται από 50 χορευτές και χορεύτριες. Ήταν θα έλεγα μια ομάδα που μοιράστηκε μαζί μου την αγάπη μου για την παράδοση και τον χορό. Ως ομάδα πήραμε μέρος σε διάφορες εκδηλώσεις και φεστιβάλ φολκλορικών χορών ανά την Ελλάδα με προσωπικά έξοδα. Από τις πλέον μεγάλες στιγμές ήταν η παρουσίαση παραδοσιακών τραγουδιών και χορών της Σαλαμίνας στο θέατρο Badminton και στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Η ομάδα αυτή έχει προωθήσει την τοπική ελληνική και αρβανίτικη παράδοση μέσα από τηλεοπτικές εκπομπές υψηλού επιπέδου στην ΕΤ1, στην ΕΤ3 και στο κανάλι της Βουλής των Ελλήνων.

Χοροδιδάσκαλος ο ίδιος, πόσο εύκολη είναι η διδασκαλία ενός παραδοσιακού χορού;
Πρώτα απ’ όλα ο χοροδιδάσκαλος παραδοσιακών χορών χρειάζεται να γνωρίζει πολλά πράγματα παράλληλα. Κι αυτό, γιατί ο χορός δεν είναι μόνο βήματα. Πρέπει να έχει μελετήσει τη μουσική, την ιστορία του χορού, τα κινητικά μοτίβα και τις παραλλαγές του. Ο χοροδιδάσκαλος διδάσκει έναν παραδοσιακό χορό δείχνοντας πρώτα τα βήματα χωρίς μουσική. Αφού οι χορευτές αφομοιώσουν τα βήματα και τις επιμέρους κινήσεις του χορού, μετά ο χοροδιδάσκαλος θα προβεί στο μέτρημα του ρυθμού και τελικά στην εκτέλεση του χορού με μουσική. Σημαντική είναι και η γνώση της διαφορετικότητας. Όλοι είμαστε διαφορετικοί, γι’ αυτό θέλει υπομονή η χοροδιδασκαλία. Άλλη προσέγγιση χρειάζονται τα μικρά παιδιά, διαφορετική οι έφηβοι και εντελώς ξεχωριστή οι ηλικιακά μεγαλύτεροι.

Γυναικεία ενδυμασία της Σαλαμίνας! Πείτε μας για την ιστορία της.
Δεν γνωρίζουμε την περίοδο διαμόρφωσης το αρχικού τύπου της φορεσιάς, πρέπει να έχουμε όμως υπόψη μας ότι η γυναικεία φορεσιά της Σαλαμίνας δεν ήταν στατική. Στο πέρασμα του χρόνου εξελισσόταν αργά για να φτάσει σε μας όπως την βλέπουμε και τη διατηρούμε.
Είναι μια από τις πλέον χαρακτηριστικές και αναγνωρίσιμες παραδοσιακές φορεσιές της Ελλάδας τόσο για τον τύπο όσο και για την ποιότητα των υλικών και τις τεχνικές της κατασκευής της. Κυρίως η νυφική φορεσιά αποτελούσε περιουσιακό στοιχείο που κληρονομούσαν τα παιδιά από τους γονείς. Οι διαφοροποιήσεις της ήταν ανάλογες με την ηλικία και την κοινωνική κατάσταση της γυναίκας.

Άλλες δραστηριότητες σας στην τοπική κοινωνία;
Έφηβος θυμάμαι ότι περνούσα αρκετές ώρες στον τότε Εκπολιτιστικό Σύλλογο Ο Ευριπίδης. Μεγάλο σχολείο! Στον χώρο εκείνο συγχρωτίστηκα με ανθρώπους που καθημερινά πρόσφεραν στην τοπική παράδοση του νησιού, όπως τον Νίκο Σαλτάρη, τον Γιάννη Δαμαλίτη, τον Βασίλη Παπανικολάου, τον Κώστα Ραπαντζίκο και άλλους. Εκεί απέκτησα τις κατευθυντήριες γραμμές για τη συλλογή παραδοσιακών τραγουδιών, για τον τρόπο καταγραφής τους με συνεντεύξεις που έπαιρνα από ηλικιωμένες και ηλικιωμένους, για τα έθιμα, τα τραγούδια και τα βήματα των χορών γενικά. Μεγαλώνοντας πια πήρα αφιλοκερδώς μέρος στην οργάνωση του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Ιστορίας του Δήμου Σαλαμίνας επί δημαρχίας Αθανασίου Μακρή μαζί με τον Αντιδήμαρχο, Γιάννη Σάντο και με τον Φάνη Καπαραλιώτη, έναν άλλον άνθρωπο που έχει δώσει και αυτός τα μέγιστα στην τοπική μας παράδοση. Το 2001 συμμετείχα ως χοροδιδάσκαλος στην οργάνωση της χορευτικής ομάδας του Δήμου μας με την επωνυμία Έρευνα, όπου και παρέμεινα μέχρι το 2004. Το 2006 μαζί με τον πατέρα Αναστάσιο Φελεμέγκα δημιουργήσαμε στο Αμπελάκι, στην παραδοσιακή οικία των κληρονόμων της οικογένειας Καλογιάννη, το Εκκλησιαστικό και Λαογραφικό Κειμηλιοφυλάκειο της Ενορίας του Ιερού Ναού Εισοδίων Θεοτόκου Αμπελακίων. Αρωγοί ήταν ο Δημήτρης Μπίλλης, η Σωτηρία Πέππα η Μαρία και Αλέκα Διακοπούλου. Ήταν μια προσπάθεια που στηρίχτηκε δυναμικά όχι μόνο από το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του Ιερού αυτού Ναού αλλά και απ’ όλους τους κατοίκους του χωριού, οι οποίοι προσέφεραν οικογενειακά κειμήλια για να εκτεθούν σε αυτόν τον πολύ όμορφο χώρο. Ευελπιστώ τώρα με τη Λαογραφική Στέγη να συνεχίσουμε όλοι μαζί τη διάσωση και την προβολή της τοπικής μας πολιτιστικής παράδοσης.

Τι εκθέματα θα συναντήσει κανείς στην αίθουσα του συλλόγου;
Ο χώρος μας βρίσκεται στο κέντρο της Κούλουρης, στην οδό Πολυχρόνη Λεμπέση 32, σε ένα παλιό συνοικιακό μπακάλικο που ανήκε στην οικογένεια Βιρβίλη. Πριν μερικά χρόνια λειτουργούσε εκεί χώρος τέχνης και εργαστήρι ζωγραφικής. Έχουμε, ας μου επιτραπεί ο όρος, επενδύσει στον χώρο αυτόν, γι’ αυτό και με προσωπική εργασία ευπρεπίσαμε το κτήριο και τοποθετήσαμε περιμετρικά χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα του τοπικού μας πολιτισμού. Στόχος μας είναι ο επισκέπτης να μεταφέρεται νοερά στο παραδοσιακό κουλουριώτικο σπίτι και θεωρώ πως εν μέρει το καταφέρνουμε.

Πρόσφατα ο Δήμαρχος κος Παναγόπουλος Γεώργιος, μαζί με τον πρόεδρο του ΑΚΟΙΠΟΠ, κο Θανάση Αλαΐσκα επισκέφθηκαν τον χώρο της Λαογραφικής Στέγης όπου και τους ξεναγήσατε. Πόσο βοηθούν οι θεσμοί αλλά και οι ιδιώτες στην εκπλήρωση των στόχων σας;

Πολύ καλοί φίλοι και οι δύο. Τόσο με τον Δήμαρχο, Γιώργο Παναγόπουλο, όσο και με τον Πρόεδρο του ΝΠΔΔ ΑΚΟΙΠΟΠ Σαλαμίνας, Θανάση Αλαΐσκα, γνωριζόμαστε επί σειρά ετών πριν ακόμη λάβουν από τον λαό της νησιού τα αξιώματα αυτά. Η επίσκεψη έγινε στο πλαίσιο γνωριμίας του Συλλόγου μας και της παρουσίασης των στόχων και του χώρου που θα δραστηριοποιηθεί, όταν πλέον με το καλό περάσει η περίοδος της πανδημίας. Σίγουρα, ως πολιτειακός θεσμός ο κάθε Δήμος και οι υπηρεσίες του μπορούν να βοηθήσουν στην όσο το δυνατόν εκπλήρωση των στόχων μιας συλλογικής προσπάθειας. Και δεν εννοώ την οικονομική στήριξη αλλά την έμπρακτη. Για παράδειγμα την παραχώρηση ενός δημοτικού χώρου για μια παρουσίαση, την αιγίδα του σε μια εκδήλωση ή την προβολή των ενεργειών ενός Συλλόγου. Ξέρετε, με πολύ απλά πράγματα και με καλή διάθεση μπορούμε όλοι μας να προσφέρουμε στη λαϊκή μας παράδοση και στη διατήρηση της ιστορικής μας μνήμης. Και στην προσπάθεια αυτή αρωγοί είναι και οι ιδιώτες, οι οποίοι μπορούν να προσφέρουν από μια παλιά φωτογραφία, ένα αντικείμενο έως και ένα κομμάτι από μια παραδοσιακή στολή. Η προσφορά στο σύνολο είναι και αυτή ένα από τα δείγματα του πολιτισμού μας.

Το όραμά σας για τη λαϊκή παράδοση του νησιού;
Σκοπός του Συλλόγου δεν είναι η επαναφορά της τότε ζωής στο σήμερα. Η κοινωνία εξελίσσεται, προχωράει, δεν είναι κάτι το στατικό. Αυτό όμως που χρειάζεται να έχουμε υπόψη είναι πως μέσα από τη γνώση της ιστορίας και της παράδοσής μας μπορούμε να διδαχθούμε πολλά. Η αλληλεγγύη, η συναδέλφωση, είναι αξίες διαχρονικές. Όταν παντρευόταν κάποιος παλιά, όλη η κοινωνία του νησιού γιόρταζε και συμμετείχε στη χαρά των νεόνυμφων. Το ίδιο γινόταν και στην απώλεια κάποιου. Η έμπρακτη συμπαράσταση στη χαρά ή το πένθος είναι κάτι που πρέπει να μας διδάξει, ιδίως σήμερα που οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν γίνει απρόσωπες. Σκοπός μας είναι να μεταλαμπαδεύσουμε αυτές τις αξίες στη νεολαία. Μόνο μέσα από την καλλιέργεια της μνήμης διατηρείται η τοπική ταυτότητα και ετερότητα. Οραματιζόμαστε, θα έλεγα όχι μόνο η νεοσυσταθείσα Λαογραφική μας Στέγη αλλά και όλοι οι υπόλοιποι πολιτιστικοί σύλλογοι του νησιού, μια Σαλαμίνα γνωστή σε όλον τον κόσμο για τις ομορφιές της, τους ανθρώπους της, τα μνημεία της, τον πλούσιο πολιτισμό της. Καλοπροαίρετοι να είμαστε και όλα θα γίνουν.

Σας ευχαριστώ πολύ.