Ο ποιητής που ανακάλυψε τα social media τον 18ο αιώνα

Tο 1747, ο νεαρός ποιητής Γιόχαν Βίλεμ Λούντβιχ Γκλέιμ καθόταν στο γραφείο του στη μικρή γερμανική πόλη Χάλμπερσταντ, περιτριγυρισμένος από στοίβες επιστολών από φίλους και συνεργάτες του, όταν ξαφνικά του ήρθε μια “επιφοίτηση”.

Συνειδητοποίησε ότι παρά το γεγονός ότι διατηρούσε αλληλογραφία με τόσους πολλούς ανθρώπους, δεν είχε συναντήσει ποτέ τους περισσότερους από αυτούς προσωπικά. Και αυτό τον έκανε να σκεφτεί: τι θα γινόταν αν υπήρχε τρόπος να οπτικοποιήσει την επαφή με όλα τα άτομα με τα οποία είχε δημιουργήσει σχέσεις μέσω γραμμάτων; Και κάπως έτσι, γεννήθηκε ο “Ναός της Φιλίας” του ποιητή.Ο Γκλέιμ ξεκίνησε να συλλέγει πορτρέτα όλων των φίλων και συγγενών του, δημιουργώντας μια εκτενή προσωπική γκαλερί που σύντομα γέμισε όλους τους τοίχους του διαμερίσματός του. Αναφερόταν σε αυτή τη γκαλερί πορτρέτων ως “ο Ναός της Φιλίας”.

Σκέφτηκε προσεκτικά τη διάταξη των πορτρέτων: το δικό του πορτρέτο ήταν πάντα στο κέντρο της γκαλερί, ενώ τα υπόλοιπα ήταν τοποθετημένα γύρω του, οργανωμένα έτσι ώστε να μοιάζουν με ένα δίκτυο. Σε αυτό το πνεύμα, ο “Ναός της Φιλίας” θα μπορούσε να θεωρηθεί κάτι ως προάγγελος των σύγχρονων μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Ο Γκλέιμ τακτοποιούσε κάθε τόσο διαφορετικά τα πορτρέτα στη γκαλερί του έτσι ώστε να αντιπροσωπεύουν με ακρίβεια τον κύκλο των φίλων του σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Αυτό το κάνουμε κι εμείς σήμερα στα social media όταν επιλέγουμε τι θα κάνουμε share και πώς θα παρουσιάσουμε τους εαυτούς μας στους άλλους.

Η τάση του Γκλέιμ να αναδιατάσσει τα πορτρέτα με βάση το επίπεδο της οικειότητας μεταξύ του ίδιου και των φίλων του, αντικατοπτρίζεται επίσης σε αυτό που κάνουμε σήμερα με τους “friendship circles” ή με τον αριθμό των “ακολούθων” μας.

Ο Γκλέιμ, με την υπερβολική επιθυμία του για κοινωνική σύνδεση, έφτασε στο σημείο να παραγγείλει μια ειδική καρέκλα με ένα ενσωματωμένο τραπέζι. Ο λόγος; Ήθελε να κάθεται ακριβώς μπροστά απ’ το πορτρέτο του ανθρώπου για τον οποίον έγραφε γράμμα εκείνη τη στιγμή σαν να ήταν φυσικά παρών! Και όταν έφτανε κάποιο νέο γράμμα, καθόταν μπροστά στο πορτρέτο του ανθρώπου που το έστελνε και το διάβαζε.

Αυτός ήταν ο δικός του τρόπος για να δημιουργήσει μια αίσθηση συν-παρουσίας, ακόμη και εν τη απουσία του ατόμου με το οποίο επικοινωνούσε -μια ενδιαφέρουσα εναλλακτική λύση πριν από την εποχή του Zoom και του Skype.

Εν ολίγοις, ο “Ναός της Φιλίας” του Γκλέιμ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως υπενθύμιση ότι ο τρόπος που εκφράζουμε τις σχέσεις μας ήταν πάντα σημαντικός. Εκείνος βρήκε έναν τρόπο να το κάνει τον 18ο αιώνα και τώρα εμείς έχουμε βρει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να κάνουμε το ίδιο στον 21ο αιώνα.

Κάποιοι άλλοι Ευρωπαίοι διανοούμενοι τον 18ο αιώνα χρησιμοποιούσαν ένα μικρό προσωπικό “ημερολόγιο φιλίας”, το Album Amicorum (“Βιβλίο των Φίλων”) για να παρακολουθούν τα κοινωνικά τους δίκτυα. Και αργότερα, πριν από την άνοδο του ίντερνετ, κάποιες άλλες μορφές ταξινόμησης των επιστολών ήταν κοινές μεταξύ συνεργατών για να εξυπηρετήσουν την ίδια ανάγκη.

Αυτό εγείρει το ερώτημα: είναι η έκφραση των διαπροσωπικών μας σχέσεων και δικτύων μια θεμελιώδης ανάγκη μας που παραμένει συνεπής μέσω διάφορων τρόπων με την πάροδο του χρόνου; Ή μήπως ο Γκλέιμ ήταν απλώς ένα εκκεντρικό άτομο με ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον που ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του;

Ο “Ναός των Φίλων” του Γκλέιμ και τα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μοιράζονται πολλές ομοιότητες, παρά τις τεράστιες διαφορές στην τεχνολογία και το μέσο.

Εκείνος πέτυχε τον στόχο του με αυτόν τον τρόπο, εμείς σήμερα τον πετυχαίνουμε κάνοντας χρήση παρόμοιων εφαρμογών όπως το BeReal, το TikTok και το Instagram που συνεχίζουν με το ίδιο πνεύμα. Υπάρχουν βέβαια και σημαντικές διαφορές ως προς τον πυρήνα της σκέψης πίσω από όλα αυτά.

Για παράδειγμα, ο “Ναός της Φιλίας“ ήταν ένας ιδιωτικός χώρος, φτιαγμένος αποκλειστικά για τον Γκλέιμ και τους στενούς συνεργάτες του. Αντιθέτως σήμερα, τα προφίλ μας στα μέσα δημόσιας κοινωνικής δικτύωσης είναι φτιαγμένα ώστε να τα δει ο καθένας. Αυτό έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του, και κυρίως μας κάνει να προσέχουμε περισσότερο πώς παρουσιάζουμε τον εαυτό μας. Η ικανότητα να επιμελούμαστε την εικόνα μας στον έξω κόσμο δεν ήταν ποτέ πιο σημαντική από ό, τι είναι σήμερα.

Επίσης, στην περίπτωσή του ήταν ένας φυσικός χώρος, κάτι το απτό. Το προφίλ μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ψηφιακά και υπάρχουν μόνο στον εικονικό κόσμο.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι λιγότερο αληθινά. Αντιπροσωπεύουν τις σχέσεις μας, αποτελούν μέρος της ζωής μας και διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας και με τον κόσμο. Μια ανάγκη που από ό, τι φαίνεται φτάνει στις μέρες από πολύ μακριά.

antikleidi.com