“Δεν μπορούσα να σταματήσω τον εαυτό μου”: μέσα από το πρόγραμμα 12 βημάτων για τον εθισμό στο διαδίκτυο
ΚΟΙΝΩΝΙΑΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣΥΓΕΙΑ 11 Οκτωβρίου 2023 fonisalaminas
Οι Ανώνυμοι Εθισμένοι στο Διαδίκτυο και την Τεχνολογία (Internet and Technology Addicts Anonymous, ITAA) βασίζονται στις αρχές των Ανώνυμων Αλκοολικών, προσφέροντας υποστήριξη από την κοινότητα για να συμβάλει στην ανάρρωση.
“Γεια σας, με λένε Σάρα και είμαι εθισμένη στο διαδίκτυο και την τεχνολογία”.
Η Σάρα και οι υπόλοιποι συμμετέχοντες είναι μέλη μιας αυξανόμενης κοινότητας που ονομάζεται Ανώνυμοι Εθισμένοι στο Διαδίκτυο και την Τεχνολογία, ένα πρόγραμμα 12 βημάτων που βασίζεται στις αρχές των Ανώνυμων Αλκοολικών και παρέχει εργαλεία και υποστήριξη για την αντιμετώπιση της καταναγκαστικής χρήσης του διαδικτύου. Ξεκίνησε με λίγες μόνο ομάδες στις ΗΠΑ το 2017 και γρήγορα αναπτύχθηκε σε χιλιάδες μέλη σε όλο τον κόσμο, με περισσότερες από 100 διαδικτυακές και προσωπικές συναντήσεις σε επτά διαφορετικές γλώσσες.
Από το 1935 που ιδρύθηκαν οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί, τα 12 βήματά τους έχουν προσαρμοστεί για άλλους εθισμούς και καταναγκαστικές συμπεριφορές, όπως η υπερκατανάλωση τροφής, η αλόγιστη σπατάλη χρημάτων και ο τζόγος. Τώρα το πρόγραμμα που βασίζεται παραδοσιακά στην αποχή έχει τροποποιηθεί για ένα νέο «ναρκωτικό επιλογής»: τα κινητά τηλέφωνα.
Στις συναντήσεις, οι συμμετέχοντες της ITAA που αισθάνονται ότι η χρήση της τεχνολογίας από τους ίδιους έχει φτάσει σε καταστροφικό επίπεδο μοιράζονται τις εμπειρίες τους και υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον στη θέσπιση υγιών ορίων. Τα προβλήματά τους κυμαίνονται από τον εθισμό στις διαδικτυακές αγορές και την ψυχαναγκαστική περιήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέχρι εθισμούς σε βιντεοπαιχνίδια και τηλεοπτικές εκπομπές. Για τους περισσότερους, ο στόχος δεν είναι η αποχή, αλλά η διαχείριση.
Η Aubrey, μέλος της ITAA, δήλωσε ότι όταν παρακολούθησε την πρώτη της συνάντηση πριν από εννέα μήνες, περνούσε περισσότερες από 12 ώρες την ημέρα σε διάφορες εφαρμογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δημοσιεύοντας ψυχαναγκαστικά αναρτήσεις και ελέγχοντας ποιος είχε κάνει like ή είχε ασχοληθεί με το περιεχόμενό της. Οι διαδικτυακές της συνήθειες επηρέαζαν τις σχέσεις της και τη δυσκόλευαν να κρατήσει μια δουλειά. “Έμοιαζε με εθισμό στα τυχερά παιχνίδια, επειδή ανανέωνα συνεχώς τις σελίδες μου ξανά και ξανά – δεν μπορούσα να σταματήσω τον εαυτό μου”, είπε. “Κάθε μέρα έλεγα στον εαυτό μου: “Εντάξει, αύριο θα σταματήσω”. Αλλά δεν μπορούσα. Με σκότωνε”.
Καθορίζοντας τα όρια
Ο εθισμός στο διαδίκτυο και την τεχνολογία δεν αναγνωρίζεται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) – την τυπική ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας στις ΗΠΑ – αλλά η έρευνα δείχνει όλο και περισσότερο ότι παρουσιάζει ομοιότητες με πιο ευρέως αναγνωρισμένες διαταραχές όπως ο αλκοολισμός.
Μια μελέτη του 2012 σε φοιτητές με εξάρτηση από το κινητό τους τηλέφωνο εντόπισε δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο παρόμοιες με αυτές που έχουν ανακαλυφθεί στους εγκεφάλους ατόμων με εθισμό σε ουσίες. Κορυφαίοι ειδικοί σε θέματα εθισμού δήλωσαν ότι ο κύκλος ντοπαμίνης που ξεκινά από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αντικατοπτρίζει αυτόν που παρατηρείται στους χρήστες τοξικών ουσιών. Μια μελέτη του 2016 σε άτομα που έπασχαν από εθισμό στα παιχνίδια διαπίστωσε ότι οι νευρολογικές αντιδράσεις τους στα ερεθίσματα των παιχνιδιών αντανακλούσαν εκείνες που παρατηρούνται σε τοξικομανείς που βιώνουν σωματική επιθυμία.
Σε αντίθεση με τις διαταραχές κατάχρησης ουσιών, η εξάρτηση από το διαδίκτυο και τα παιχνίδια θεωρείται ένας τύπος “συμπεριφορικού” εθισμού. Ο μόνος “συμπεριφορικός” εθισμός που αναγνωρίζεται από το DSM-5 είναι η διαταραχή τυχερών παιχνιδιών, η οποία προστέθηκε το 1980. Αλλά αυτοί οι “συμπεριφορικοί” ή “διαδικαστικοί” εθισμοί έχουν αρκετές ομοιότητες με τους χημικούς εθισμούς, δήλωσε ο Lawrence Weinstein, επικεφαλής ιατρός του Αμερικανικού Κέντρου Εθισμού. “Οι «συμπεριφορικοί» εθισμοί ενεργοποιούν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου με τρόπο παρόμοιο με τις ουσίες, αλλά αντί μια ουσία να αυξάνει τα επίπεδα ντοπαμίνης, η αύξηση προκαλείται από τη συγκεκριμένη συμπεριφορά”, είπε. “Η ευχαρίστηση που λαμβάνεται από αυτή τη συμπεριφορά ενισχύει το άτομο να εμπλακεί ξανά σε αυτή στο μέλλον”.
Πολλοί άνθρωποι – τόσο οι ερευνητές όσο και όσοι επηρεάζονται από τον εθισμό στο διαδίκτυο – περιγράφουν μια εμπειρία παρόμοια με τις διαταραχές χρήσης τοξικών ουσιών, τις οποίες το DSM-5 χαρακτηρίζει από “μειωμένο έλεγχο, σωματική εξάρτηση, κοινωνικά προβλήματα και επικίνδυνη χρήση”. Τέτοια ήταν η περίπτωση της Aubrey, η οποία δήλωσε ότι η ψυχαναγκαστική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης της “αφαιρούσε τη ζωή της”. Τώρα παρακολουθεί καθημερινά συναντήσεις και θεωρεί τον εαυτό της νηφάλιο από τον εθισμό στο διαδίκτυο – που σημαίνει ότι έχει παραμείνει πιστή στους κανόνες που έχει θέσει η ίδια για υπεύθυνη χρήση. Είναι πλέον σε θέση να έχει μια δουλειά πλήρους απασχόλησης σε έναν τομέα που την ενδιαφέρει με πάθος – ο οποίος, κατά ειρωνεία της τύχης, περιλαμβάνει κατά καιρούς αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ενώ οργανώσεις όπως οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί βασίζονται σε ένα πλαίσιο αποχής – κάποιος είτε πίνει είτε δεν πίνει – προγράμματα όπως το ITAA είναι πιο διαφοροποιημένα, με κάθε μέλος να καθορίζει τον δικό του ορισμό της νηφαλιότητας.
Για την Aubrey, η «κατώτατη γραμμή» – όρος του προγράμματος που αναφέρεται στο όριο του οποίου η παραβίαση θα θεωρηθεί υποτροπή στον εθισμό – είναι ο έλεγχος των likes στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η περιήγηση στην ροή (feed) και η παρακολούθηση ιστοριών στο Instagram. Στην “μεσαία γραμμή” βρίσκονται συμπεριφορές που δυνητικά μπορεί να οδηγήσουν στην υποτροπή και οι οποίες θα πρέπει να προσεγγίζονται με προσοχή. Η Aubrey εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για αναρτήσεις που σχετίζονται με τη δουλειά της, ενώ παράλληλα έχει έναν επόπτη στο πρόγραμμα, που την κρατά υπόλογη.
“Το πρόγραμμα μου έδωσε εργαλεία με τα οποία μπορώ να διαχειρίζομαι τη χρήση του διαδικτύου με τρόπο που να ευθυγραμμίζεται με τις αξίες μου”, δήλωσε. “Η πλήρης αποχή είναι δύσκολη, οπότε πραγματικά προσπαθείς να ανακαλύψεις μια πιο υγιή σχέση με το διαδίκτυο και την τεχνολογία. Πρόκειται για την εξεύρεση υποστήριξης για την αποχή από τις συμπεριφορές που ένιωθα πραγματικά ότι βρίσκονται εκτός του ελέγχου μου.”
Δεν είναι μια προσέγγιση που ταιριάζει σε όλους.
Μελέτες δείχνουν ότι το πρότυπο που χρησιμοποιούν οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί είναι ο πιο αποτελεσματικός δρόμος για την αποκατάσταση από τον εθισμό με βάση την αποχή και το πρόγραμμα αποτελεί εδώ και καιρό το χρυσό πρότυπο στην ιατρική της αποκατάστασης. Αλλά καθώς μέθοδοι όπως η μείωση της βλάβης – η οποία επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές επιπτώσεις της χρήσης ουσιών αντί να την εξαλείψει – κερδίζουν σε δημοτικότητα, οι ειδικοί λένε ότι υπάρχει μια αυξανόμενη κατανόηση ότι διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να χρειάζονται διαφορετικές προσεγγίσεις.
“Δεν απαιτούμε πλέον μια προσέγγιση που να ταιριάζει σε όλους, όπως γινόταν στο παρελθόν με τη θεραπεία του εθισμού”, δήλωσε η Emily Brunner, γιατρός οικογενειακής ιατρικής με έδρα τη Μινεσότα, η οποία εργάζεται στη θεραπεία του εθισμού. “Ο πιο συνηθισμένος τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τα πράγματα τώρα είναι να αξιολογούμε ατομικά και να αντιστοιχίζουμε αυτό που λειτουργεί καλύτερα για κάθε ασθενή”.
Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι ειδικοί σε θέματα εθισμού συμφωνούν ότι η υποστήριξη της κοινότητας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανάρρωσης. Εκτός από τους Ανώνυμους Αλκοολικούς και άλλα προγράμματα 12 βημάτων, εναλλακτικές ομάδες έχουν κερδίσει δημοτικότητα – συμπεριλαμβανομένων των Smart Recovery, Recovery Dharma και Celebrate Recovery.
“Αυτά τα προγράμματα – 12 βημάτων και μη – παρέχουν δομή, περιγράφουν λεπτομερώς μια πορεία προς τη βιώσιμη ανάρρωση, καταπολεμούν τη ντροπή και το στίγμα και προσφέρουν συνδέσεις με άλλους που έχουν την ίδια επιθυμία να σταματήσουν να επιδίδονται σε μια συγκεκριμένη εθιστική συμπεριφορά”, δήλωσε η Amanda Lee Giordano, καθηγήτρια συμβουλευτικής εθισμού στο Πανεπιστήμιο της Georgia. “Συχνά, τα προγράμματα υποστήριξης από ομοτίμους σε συνδυασμό με ατομική ή ομαδική συμβουλευτική είναι μια βέλτιστη προσέγγιση για τη θεραπεία των συμπεριφορικών εξαρτήσεων”.
Τα μέλη της ITAA σπεύδουν επίσης να πουν ότι τα προγράμματα 12 βημάτων δεν είναι ο μόνος δρόμος για την έξοδο από εθισμούς όπως ο δικός τους – αλλά συχνά είναι ο φθηνότερος και πιο προσιτός. Ο Steven, ιδρυτικό μέλος της ITAA, δήλωσε ότι έφτασε στο “κατώτατο σημείο” του πριν από έξι χρόνια, όταν περνούσε σχεδόν όλες τις ώρες που ήταν ξύπνιος παίζοντας παιχνίδια, κάνοντας «scrolling» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χαζεύοντας διαδικτυακό περιεχόμενο – από podcasts μέχρι τηλεοπτικές εκπομπές. Όντας απελπισμένος και έχοντας αυτοκτονικές τάσεις, έψαξε στο διαδίκτυο για βοήθεια, αλλά βρήκε ελάχιστους πόρους στις ΗΠΑ, εκτός από τις ακριβές εγκαταστάσεις αποτοξίνωσης. Η ITAA και άλλα προγράμματα 12 βημάτων είναι εντελώς δωρεάν. Ο Steven δήλωσε ότι η έλλειψη πόρων για ανθρώπους σαν αυτόν υπογραμμίζει πόσο παρεξηγημένος είναι ο εθισμός στο διαδίκτυο, με λίγους πόρους να αφιερώνονται στην έρευνά του.
“Είναι ακριβώς όπως οι τυπικοί εθισμοί, μόνο που η εθιστική ουσία είναι η ντοπαμίνη”, είπε. “Αλλά επειδή πολλοί χρησιμοποιούν οθόνες όλη την ώρα, είναι πολύ κανονικοποιημένο και είναι δύσκολο να έχουμε μια σαφή αίσθηση του τι είναι υγιές και τι όχι. Δεν νομίζω ότι η κοινωνία μας θέλει να αναγνωρίσει την πραγματική φύση του πόσο επιβλαβές μπορεί να είναι αυτό”.
Ο Steven δήλωσε ότι αναγνωρίζει ότι υπάρχει κάποια ειρωνεία στο γεγονός ότι βρήκε τόση υποστήριξη για τον εθισμό του στο διαδίκτυο σε διαδικτυακές αίθουσες συναντήσεων – και σίγουρα υπάρχουν άνθρωποι στο πρόγραμμα που προτιμούν να συναντιούνται μόνο από κοντά. Αλλά από πολλές απόψεις, η εύρεση βοήθειας στο διαδίκτυο ενίσχυσε γι’ αυτόν ορισμένες από τις βασικές αρχές του προγράμματος ITAA.
“Δεν πρόκειται για την αποκοπή της τεχνολογίας – η τεχνολογία είναι πραγματικά θαυμάσια με πολλούς τρόπους. Το θέμα είναι να μάθουμε τι είναι υγιές και τι ανθυγιεινό για εμάς προσωπικά”, δήλωσε. “Είναι σίγουρα δυνατό να απεξαρτητοποιηθούμε από το διαδίκτυο στο διαδίκτυο”.
* Όλα τα ονόματα των μελών της ITAA έχουν αλλάξει για να διατηρηθεί η ανωνυμία τους σύμφωνα με τις παραδόσεις της οργάνωσης.
theguardian.com – csi.gr
