H ευθύνη για τα “σχόλια” χρηστών σε διαδικτυακούς τόπους
ΑΡΘΡΑ (ΕΙΔΗΣΕΙΣ)ΕΙΔΗΣΕΙΣΕΛΛΑΔΑΕνδιαφέρονΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣΤΟΠΙΚΑ ΝΕΑ 6 Φεβρουαρίου 2022 fonisalaminas
Υπάρχει σημαντική σύγχυση στον νομικό κόσμο, αλλά και στους διαχειριστές διαδικτυακών τόπων σχετικά με την ευθύνη που έχει ο φορέας μιας ιστοσελίδας για τα σχόλια που αναρτούν οι επισκέπτες. Το ζήτημα είναι ότι οι χρήστες αυτοί κυρίως θα είναι ανώνυμοι ή ψευδώνυμοι, οπότε ανακύπτει το κλασικό πρόβλημα της ανωνυμίας και του εάν και υπό ποιες προϋποθέσεις επιτρέπεται η άρση του απορρήτου.
Η σύγχυση όμως οφείλεται στον παραλληλισμό που παρουσιάζεται ανάμεσα στην διαδικασία ανάρτησης σχολίων προς την γνωστή πρακτική των εφημερίδων για δημοσιεύσεις “επιστολών αναγνωστών”. Ή και προς την πιο σύγχρονη πρακτική της live αναμετάδοσης τηλεφωνημάτων τηλεθεατών ή ακροατών από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο. Στα παραδοσιακά έντυπα μέσα, οτιδήποτε δημοσιεύεται περνάει μέσα από το φίλτρο του διευθυντή σύνταξης, ο οποίος φέρει και την ευθύνη. Ένα χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί τα παραδοσιακά μέσα από τα διαδικτυακά είναι ότι η αποκατάσταση μπορεί να επέλθει μόνο με νέα δημοσίευση αποκατάστασης ή με νέα εκπομπή, ενώ στα διαδικτυακά μέσα είναι τεχνικά ευχερής η απόσυρση των τυχόν προσβλητικών ισχυρισμών. Ενώ δηλαδή στα παραδοσιακά μέσα δεν μπορείς πρακτικά να αποσύρεις όλες τις εφημερίδες ή να ξε-πεις όσα ήδη ακούστηκαν σε μια εκπομπή (κι αυτό πρέπει να το πληρώσεις ακριβά στον θιγόμενο), στο Διαδίκτυο μπορείς με μεγάλη ευχέρεια να αφαιρέσεις υλικό που έχει αναρτηθεί (το ότι μπορεί με ψάξιμο μετά να βρεθεί σε διάφορες “μνήμες” κλπ δεν έχει -νομικά- καμία σχέση με το να υπάρχει κάτι αναρτημένο φάτσα-φόρα). Αυτή η ουσιαστική διαφορά της φύσης και λειτουργίας ανάμεσα στα παραδοσιακά media και στα διαδικτυακά έχει αποτυπωθεί και στην νομοθεσία που καθορίζει την ευθύνη για το φιλοξενούμενο περιεχόμενο που αναρτουν τρίτοι.
Σύμφωνα με την εντελώς πρόσφατη νομολογία των δικαστηρίων (του 2009 και 2010), στα παραδοσιακά μέσα υπάρχει η υποχρέωση γενικού προληπτικού ελέγχου του περιεχομένου και φυσικά ευθύνη ακόμα και για ανώνυμα δημοσιεύματα, λόγω της σχέσης εξάρτησης που υπάρχει ανάμεσα στην ιδιοκτησία και τον ανώνυμο συντάκτη: αφού ως εφημερίδα επιλέγεις να καλύψεις την ανωνυμία του συντάκτη που εσύ έχεις επιλέξει, έχεις και την ευθύνη, σύμφωνα με το νόμο περί τύπου. Όσον αφορά τις επιστολές αναγνωστών και πάλι, έχεις την ευθύνη αφού δημοσιεύεται μόνο ό,τι περνάει από το φίλτρο σου. Για τα τηλεφωνήματα τηλεθεατών-ακροατών, έχεις την ευθύνη αφού παίρνεις το ρίσκο, ενώ ξέρεις ότι αν ξεφύγει κάτι μετά δεν μπορείς να το πάρεις εύκολα πίσω – όπως με αφαίρεση διαδικτυακής ανάρτησης.
Στο Διαδίκτυο όμως τα πράγματα διαφοροποιούνται. Ενώ οι διατάξεις του νόμου περί τύπου μπορεί να τυγχάνουν εφαρμογής για τα κείμενα που έχουν αναρτήσει αρθρογράφοι που τελούν σε σχέση εξάρτησης με την ιδιοκτησία (δηλαδή που έχουν επιλεγεί εκ των προτέρων από τον ιδιοκτήτη ή ταυτίζονται με αυτόν), η ελεύθερη ανάρτηση σχολίων δεν διέπεται από την γενική υποχρέωση ελέγχου του φορέα. Η νομοθεσία για την παροχή υπηρεσιών κοινωνίας της πληροφορίας λαμβάνοντας υπόψη την εντελώς διαφορετική φύση του συμμετοχικού διαδικτύου από αυτή των παραδοσιακών μέσων, έχει απαλλάξει τους υπεύθυνους των διαδικτυακών τόπων από την υποχρέωση προληπτικού ελέγχου του περιεχομένου. Το αντιστάθμισμα είναι βέβαια ότι τους επιβάλλει να λειτουργούν με μεγάλη αμεσότητα (όπως επιβάλλεται από τη φύση του Διαδικτύου) όταν έχουν ενημερωθεί ότι υπάρχει παράνομο υλικό, στο πλαίσιο της υποχρέωσής τους για κατασταλτικό έλεγχο.
Συγκεκριμένα, το άρθρο 13 (“Φιλοξενία”) του προεδρικού διατάγματος 131/2003 αναφέρει ότι ο φορέας δεν έχει ευθύνη για το περιεχόμενο που αναρτά ο χρηστης εφόσον: (α) δεν γνωρίζει ότι πρόκειται για παράνομη πληροφορία, (β) μόλις αντιληφθεί ότι πρόκειται για παράνομη πληροφορία αποσύρει ταχέως τις πληροφορίες ή καθιστά αδύνατη την πρόσβαση σε αυτήν. Το ίδιο άρθρο αναφέρει ότι δεν υπάρχει απαλλαγή ευθύνης εάν ο χρήστης ενεργεί υπό την εξουσία ή τον έλεγχο του φορέα (εάν δηλαδή πρόκειται για “συντάκτη” ενός διαδικτυακού τόπου). (βλ. εδώ το π.δ. 131/2003).
Άπαξ δηλαδή και ενημερωθεί ο φορέας της υπηρεσίας ότι στην ιστοσελίδα του υπάρχουν αναρτημένα προσβλητικά σχόλια, τότε δημιουργείται και η ευθύνη του. Διότι ο νόμος δέχεται ότι προληπτικά δεν μπορεί να τα εποπτεύει διαρκώς (το moderation είναι επιλογή κι όχι υποχρέωση). Μπορεί να μην έχει δηλαδή προληπτική ευθύνη (όπως στα παραδοσιακά μέσα), έχει όμως υποχρέωση μόλις μάθει ότι κάτι είναι παράνομο, να το αφαιρέσει. Κι αυτή τη ενημέρωση, σε περιπτώσεις συκοφαντικής δυσφήμησης κατά κανόνα θα την έχει μετά από σχετικό αίτημα του θιγόμενου.
Στο άρθρο 14 (“Απουσία γενικής υποχρέωσης ελέγχου”) του ίδιου π.δ.131/2003 αναφέρεται ότι οι φορείς δεν έχουν “γενική υποχρέωση ελέγχου των πληροφοριών που μεταδίδουν ή αποθηκεύουν ούτε γενική υποχρέωση δραστήριας αναζήτησης γεγονότων ή περιστάσεων που δείχνουν ότι πρόκειται για παράνομες δραστηριότητες”. Αυτή η απουσία γενικής υποχρέωσης ελέγχου ισχύει για τα άρθρα 10,11 και 12 του προεδρικού διατάγματος. Αφήνει δηλαδή εκτός το άρθρο 13 (“Φιλοξενία”)! Αυτό είναι παράλογο, καθόσον το ίδιο το άρθρο 13 αναφέρει ότι ούτως ή άλλως δεν υπάρχει προληπτική ευθύνη. Πως εξηγείται αυτό το τεράστιο λογικό χάσμα της ελληνικής νομοθεσίας για το Διαδίκτυο;
Εξηγείται, αν ανατρέξουμε στην ευρωπαϊκή Οδηγία 2000/31/ΕΚ που ρυθμίζει ακριβώς αυτό το θέμα, το οποίο προσπαθεί να εισάγει στο εσωτερικό δίκαιο το π.δ.131/2003 (βλ. εδώ την Οδηγία). Στην Οδηγία αυτή, στο αντίστοιχο άρθρο 15 (“Απουσία γενικής υποχρέωσης ελέγχου”) αναφέρεται ότι η απαλλαγή της ευθύνης αφορά τα άρθρα 12,13,14 της Οδηγίας, όπου το άρθρο 14 είναι η “Φιλοξενία”. Δηλαδή η Οδηγία επιβάλλει στα κράτη την αναγνώριση απουσίας γενικής υποχρέωσης ελέγχου για την φιλοξενία σχολίων ή άλλου περιεχομένου που αναρτά ο χρήστης, αλλά από εσφαλμένη μεταφορά στην αρίθμηση στο ελληνικό προεδρικό διάταγμα, φαίνεται η “φιλοξενία” να έχει μείνει έξω από την απουσία γενικής υποχρέωσης ελέγχου. Δεν πρόκειται για ηθελημένη επιλογή του ελληνικού δικαίου, αφού κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από την ίδια την δομή του προεδρικού διατάγματος (το οποίο από παραδρομή αφαιρεί την γενική ευθύνη από την … “παραγγελία”, πράγμα αδιανόητο για το ηλεκτρονικό εμπόριο). Πρόκειται για λάθος στην αρίθμηση, γεγονός που επιβάλλει να ακολουθήσουμε την διάταξη της Οδηγίας, η οποία ορθά αφαιρεί από την “φιλοξενία” την γενική υποχρέωση ελέγχου.
Είναι λάθος λοιπόν να θεωρείται ο κάθε κάτοχος διαδικτυακού τόπου που παρέχει χώρο σχολιασμού (είτε είναι δημοσιογραφικό site, είτε είναι blog) ως προληπτικά υπεύθυνος για τα σχόλια που ανεβάζουν οι χρήστες. Υπεύθυνος καθίσταται μόνο όταν του επισημανθεί (ή λάβει αποδεδειγμένα γνώση με άλλο τρόπο) το παράνομο περιεχόμενο.
