Επιβιώσεις δενδρολατρείας στη Σαλαμίνα

Του Παναγιώτη Βελτανισιάν

Ρίζες ιερές

Τα δέντρα μεγαλώνουν, ανθίζουν, ρίχνουν τα φύλλα τους, τα ξαναβγάζουν· είναι σαν να μετέχουν κι αυτά στον αέναο κύκλο της φθοράς και της αναγέννησης. Κατά την αρχαιότητα τα δέντρα θεωρούνταν κατοικίες των θεών· ήταν πηγές ζωής, αφού με τις ρίζες τους αποτελούσαν τον συνεκτικό κρίκο μεταξύ του Κάτω Κόσμου με τον Πάνω. Στην Παλαιά Διαθήκη το δένδρο της ζωής αναφέρεται ως ξύλον της γνώσης και του αγαθού. Ήταν φυτεμένο στη μέση του Παραδείσου και οι καρποί του μετέδιδαν στον άνθρωπο την αθανασία. Σε τροπάριο της εορτής των Χριστουγέννων γίνεται λόγος για το ότι ο Χριστός με την ενανθρώπησή Του είναι το ξύλο της ζωής: «Ετοιμάζου Βηθλεέμ, ήνοικται πάσιν η Εδέμ, ευτρεπίζου Ευφραθά, ότι το ξύλον της ζωής, εν τω σπηλαίω εξήνθησεν εκ της Παρθένου».

Σήμερα, ταξιδεύοντας κανείς στην Ελλάδα, θα παραξενευτεί βλέποντας αναρτημένα ρούχα σε δέντρα που βρίσκονται δίπλα σε εκκλησίες ή συνδέονται με διάφορες εμφανίσεις αγίων και η λαϊκή παράδοση τα έχει περιβάλλει με διάφορες αφηγήσεις. Παρακάτω θα παρουσιαστούν τέσσερεις περιπτώσεις επιβιώσεων δενδρολατρείας στη Σαλαμίνα.

Είναι γνωστές οι λαϊκές παραδόσεις στο νησί περί της απαγόρευσης της κοπής ιερών δέντρων και της τιμωρίας των ξυλευομένων. Το υπεραιωνόβιο δέντρο του Αγίου Γεωργίου που έστεκε στη μέση του δρόμου μέχρι τις 24 Αυγούστου του 2010 είχε γείρει. Υποκλινόταν από την ιερότητά του στα βουνά, στο εκκλησάκι, στους ανθρώπους, στους περαστικούς. Ήσυχα και προσεχτικά σωριάστηκε κάτω, έχοντας στον νου του να μη τραυματίσει κανέναν. Δημιουργήθηκαν πολλοί μύθοι γύρω του· πως το φύτεψε ο άγιος· πως πολλοί προσπάθησαν να το κόψουν λόγω της επικινδυνότητας της θέσης του· πάνω στην προσπάθεια τραυματίζονταν, τα πριόνια τους έσπαγαν, παραφρονούσαν και πέθαιναν. Κανείς δεν τα κατάφερνε στο τέλος.

Μύθοι και θρύλοι για ένα δέντρο γεμάτο αντανακλάσεις μιας κοινωνίας θρησκευόμενης, δεισιδαίμονης, με αλλοτινά χνάρια μιας παγανιστικής δενδρολατρείας, μιας κοινωνίας τελικά ζωντανής. Κι όμως είναι αλήθεια πως ακόμα και μια μπουλντόζα είχε προσπαθήσει να ξεριζώσει αυτό το ζωντανό γλυπτό στη μέση της ασφάλτου χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Άλλωστε, τα σημάδια από τις απόπειρες του ξεριζώματος ήταν εμφανή στον κορμό του. Τελευταία είχε βγει και η φήμη πως άρχισε η διαδικασία απολιθώματός του. Έδειχνε, όμως, πως ήταν ακόμα υγιές. Το κλωνάρι του που έγερνε κόπηκε για να επιφέρει την ισορροπία στο ίδιο το πεύκο. Πολλοί θεωρούσαν πως ήταν επικίνδυνη η θέση του για τους οδηγούς. Κανένα όμως ατύχημα δεν είχε συμβεί! Αντίθετα η παρουσία του σε συγκρατούσε και σε προετοίμαζε για το απότομο της στροφής που ακολουθούσε. Για την ακρίβεια ήταν ο σηματοδότης για το σκοτεινό δάσος.

Θα τολμήσω να πω πως το δέντρο του Άη Γιώργη στο συλλογικό ασυνείδητο του Κουλουριώτη, του ταξιδιώτη στη Μονή, του πανηγυρτζή, του μπαϊλντισμένου μαθητή που το έσκαγε από τις στενάχωρες σχολικές αίθουσες ή και του οδηγού που θέλει να πάει στο φέρι ή στο σπίτι του Σικελιανού, είχε πιο κυρίαρχη θέση ακόμη κι από το επίσημο μα επίπλαστο άγαλμα του μικροσκοπικού Αίαντα στη πλατεία.

Αυτή είναι η αλήθεια. Tο άγαλμα είναι από υλικό ανθεκτικό κι αφύσικο, ενώ το δέρμα του δέντρου ζάρωνε με τα χρόνια, ο κορμός του ανέπνεε και γέρναγε μαζί με τους ανθρώπους. Ώσπου στο τέλος ενέδωσε στη θνητότητά του. Γι’ αυτό κι οι κάτοικοι έσπευσαν να το μετατρέψουν σε κούτσουρα για το τζάκι τους. Πράγματα ανθρώπινα.

Ιερότητα, επίσης, περιέβαλε και τον θάμνο του Αγίου Δημητρίου, μιας ερειπωμένης εκκλησίας του 11ου αιώνα, στον δρόμο που ξεκινά από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, στο Μούλκι. Όταν ο Δημήτριος Πάλλας, αρχαιολόγος, επιχείρησε ανασκαφή του χώρου το 1941 και χρειάστηκε για τις ανάγκες καθαρισμού του χώρου να κλαδέψει τον θάμνο, αντιμετώπισε μεγάλη αντίσταση από τους ιδιοκτήτες του οικοπέδου, καθώς θεωρούσαν ότι οι ρίζες του θάμνου ήταν καθαγιασμένες.

Ένα άλλο ιερό δέντρο στη Σαλαμίνα είναι και η χουρμαδιά που βρίσκεται έξω από τον περίβολο της Ιεράς Μονής του Αγίου Νικολάου στα Λεμόνια. Οι άγουροι καρποί της συλλέγονταν, ανήμερα της εορτής του Αγίου, και θεωρούνταν ευλογημένοι, γιατί μεταβίβαζαν στους πιστούς το σφρίγος του ανώριμου καρπού και, επομένως, την υγεία. Σε περίπτωση, μάλιστα, που κάποιος αδυνατούσε να παρευρεθεί στην πανηγυρική λειτουργία της εορτής του Αγίου, χτυπούσαν ελαφρά στο κεφάλι του τους άγουρους καρπούς, ώστε να του μεταβιβάσουν τη δύναμη των καρπών.

Τέλος, αγιασμένο δέντρο θεωρείται και το κυπαρίσσι με το προσωνύμιο Τσολιάς, που βρίσκεται στα ανατολικά της μικρής εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου του Νηστικού και δίπλα σε σπηλαιώδη πηγή, στην περιοχή Χωριό του Μουλκίου. Το κυπαρίσσι φυτεύτηκε το 1851 από τον ιερέα Νικόλαο Μπερή, την πρώτη Κυριακή που τέλεσε τη Θεία Λειτουργία ως εφημέριος του Χωριού στην εκκλησία της Παναγίας, πλησίον του Αγ. Ιωάννη του Νηστικού.

Τι μας λένε άραγε όλα τα παραπάνω; Να είναι ίχνη εποχών αλλοτινών απ’ όταν ο άνθρωπος ακόμα δεν είχε αποξενωθεί από τη φύση; Απ’ όταν ένιωθε ορμέμφυτα την ιερότητα της πλάσης; Όσο απομαγεύουμε τα δέντρα, τόσο αξίζουμε τις σύγχρονες τραγωδίες μας, είπε ένας φίλος και το σημείωσα για το κλείσιμο.

Πηγή :https://1-2.gr