Η αξία της ιδιοτέλειας και ο υποκριτικός ηθικισμός των κρατιστών περί ανιδιοτέλειας
ΚΟΙΝΩΝΙΑΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ 2 Αυγούστου 2024 fonisalaminas
Του Γιάννη Νικολή*
Ρίχνοντας μια ματιά γύρω μας τα κηρύγματα της κοινωνικής προσφοράς είναι εμφανή, κυρίαρχα και παντού. “Φροντίζουμε τους συνανθρώπους μας”, “Δεν μπορείς, δεν πρέπει να είσαι καλά όταν ο συνάνθρωπός σου υποφέρει”, “Η φροντίδα των αδύνατων είναι υποχρέωση της πολιτείας” και πολλά άλλα παρόμοια.
Όμως και σε προσωπικό επίπεδο, υπάρχουν πολλοί, θα έλεγα πάρα πολλοί, που μιλούν και επαίρονται για την ανιδιοτέλεια τους. “Εγώ πρόσφερα τόσα στην κοινωνία” λένε συνήθως οι γιατροί. “Εγώ αυτά τα έκανα ανιδιοτελώς” επαίρεται ένας βουλευτής ή ένας δημοτικός σύμβουλος. “Πρόσφερα στο κόμμα ανιδιοτελώς” λέει ένας αριστερός, ένας κουμουνιστής αλλά και οι πιο γνωστοί “κομματάνθρωποι” των “αστικών” κομμάτων.
Η ανιδιοτέλεια και ο αλτρουϊσμός είναι ατράνταχτες ηθικές αξίες. Αν κάποιος μάλιστα τις αμφισβητήσει μάλλον κινδυνεύει να χαρακτηρισθεί ανάλγητος. Όταν μάλιστα αμφισβητούνται από φιλελεύθερους, τότε δεν είναι παρά μια ακόμη απόδειξη των ανάλγητων, απάνθρωπων απόψεων που εκφέρουν οι (νέο) φιλελεύθεροι.
Η ιδιοτέλεια από την άλλη μεριά παρουσιάζεται ως ότι το χειρότερο. Σχεδόν είναι βρισιά το “Αυτός είναι ιδιοτελής”, “κοιτάζει τον εαυτό του”, “υπερασπίζεται το συμφέρον του”, “φροντίζει τα λεφτά του”, “προσέχει μόνο τη δουλειά του και κανέναν άλλον”, κ.α. Το να προσάψεις ιδιότητες αυτού του είδους σε άλλους ανθρώπους είναι ισοδύναμο της ηθικής απαξίας και ηθικής κατωτερότητας. Κατά την κοινή αντίληψη αυτές οι στάσεις ζωής εμπεριέχουν όχι μόνο ηθική απαξία αλλά και ανηθικότητα και επαίσχυντη
Ως εκ τούτου δεν μένει παρά η κοινωνία, δηλαδή το κράτος, να βάλει στη θέση τους αυτούς τους άρπαγες, αυτούς τους ανέντιμους εκμεταλλευτές, για να τα μοιράσει σ’ αυτούς που τα έχουν ανάγκη. Άλλωστε απ’ αυτούς τα πήραν, κατά τη γνώμη αρκετών, και ως εκ τούτου η αναδιανομή του πλούτου είναι μια δίκαιη πράξη, την οποία δικαιωματικά, το κράτος πρόνοιας θα διεκπεραιώσει με τη γνωστή αποτελεσματικότητα του…
Να μην παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι για το σκοπό αυτό δημιουργούνται δομές επί δομών, κρατική πρόνοια, κρατικά ασφαλιστικά ταμεία, εφορίες, υπουργεία, ΜΚΟ κ.α. Οι υπάλληλοι όλων αυτών των δομών στηρίζουν με αποφασιστικότητα το “κοινωνικό” κράτος και φυσικά λαμβάνουν τους σχετικούς μισθούς, πολλές φορές και αρκετά υψηλούς, από τον πλούτο των ανθρώπων που τον παράγουν και που “δικαίως” “δημεύουν”. Δια της δίκαιης φορολογίας πάντα.
Η εκκλησία επίσης τιμά και αναγνωρίζει τους “ανιδιοτελείς” ανθρώπους που προσφέρουν, ιδιαίτερα όταν φτωχαίνουν για να τα προσφέρουν στους φτωχούς ή συνήθως στην εκκλησία. Οικοδομούν λένε τότε θησαυρό στον ουρανό. Κατά ένα “περίεργο τρόπο” η συντριπτική πλειοψηφία των κληρικών φαίνεται (είναι) προσανατολισμένη στην υπεράσπιση του συμφέροντος της έστω κι’ αν αυτό σημαίνει, κατ’ αυτήν, απώλεια του ουράνιου θησαυρού…
Όμως ας ρίξουμε μια καλύτερη ματιά στην ιδιοτέλεια. Μπορεί να μην είναι κάποιος ιδιοτελής; Αλλά και τι είναι ένας άνθρωπος; όταν ακουμπά την ανιδιοτέλεια στ’ αλήθεια και δεν την προσποιείται, όπως πολύ συχνά γίνεται από τους κρατιστές. Όταν κάποιος χάνει την ικανότητα να υπερασπίζεται το συμφέρον του, τις σχέσεις του, την εργασία του, τα χρήματά του και ότι άλλο είναι σημαντικό (συμφέρον) γι’ αυτόν τότε τι είναι; Τι γίνεται; Μάλλον ένας ανήμπορος άνθρωπος.
Αντίθετα οι άνθρωποι που υπερασπίζονται το συμφέρον τους και το “ομολογούν” ανοικτά είναι μάλλον λίγοι. Το σύνηθες είναι να υπερασπίζεται κάποιος το συμφέρον του και να μην τολμά να το πει ανοικτά ή ακόμη και να αισθάνεται άσχημα επειδή προσέχει το συμφέρον του. Εκεί οδηγεί η ηθική απαξίωση της ιδιοτέλειας.
Η ιδιοτέλεια όμως έχει προσφέρει τα μέγιστα στην ανθρωπότητα και φυσικά όταν λέω η ιδιοτέλεια δεν εννοώ η ανεντιμότητα. Εννοώ το ότι εργάζομαι, το ότι παράγω το κάνω για το δικό μου συμφέρον και για κανέναν άλλον. Αν κάτι θέλω να προσφέρω από ότι κερδίζω είναι δικό μου θέμα και όχι θέμα ενός “αναδιανεμητικού” κράτους το οποίο φροντίζει πρωτίστως τα δικά του παιδιά… “ρίχνοντας” ή και αρπάζοντας από τον πλούτο που παράγουν οι αληθινά εργαζόμενοι.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα. Ο J. Watt δεν εφηύρε την ατμομηχανή για να προσφέρει στην κοινωνία. Υπάρχουν μάλιστα και επιστολές στις οποίες αναφέρει τις προσδοκίες του για κέρδη από την ανάπτυξη της εφαρμογής της. Μήπως μπορεί κανένας να αμφισβητήσει τα δικαιώματα επί των κερδών που προφανώς είχε ο J. Watt και τα οποία φυσικά ήταν έντιμα (και ηθικά) κέρδη. Αλλά και αντίστοιχα ο Η. Ford δεν αξιοποίησε όλες τις προηγούμενες τεχνολογίες για να κατασκευάσει το πρώτο αυτοκίνητο και να το προσφέρει στην κοινωνία. Το έκανε για να κερδίσει. Αντίστοιχα o Tesla με το εναλλασσόμενο ρεύμα ή ο Eddison με μια σειρά από εφευρέσεις. Αλλά και οι σύγχρονοι μεγάλοι καινοτόμοι όπως ο Β. Gates ή ο S. Jobes. Όλοι εργάσθηκαν σκληρά για να κερδίσουν. Να κερδίσουν και να αναδειχτούν σε μια ελεύθερη αγορά και μια ελεύθερη κοινωνία. Τα κέρδη δεν τους τα έδωσε κανένα κράτος, αλλά η αγορά η οποία εκτίμησε και χρησιμοποίησε τις εφευρέσεις τους.
Αυτοί οι ιδιοτελείς λοιπόν άνθρωποι, υπάρχουν πολλοί περισσότεροι, διεκδικώντας το συμφέρον τους και τα κέρδη τους πρόσφεραν τόσα στις κοινωνίες που έζησαν ή ζουν αλλά και σ’ όλο τον κόσμο αναμφίβολα. Και αυτό το έκαναν και το κάνουν όντας ιδιοτελείς, υπερασπιζόμενοι δηλαδή το συμφέρον τους.
Μήπως λοιπόν είναι καιρός να αναθεωρήσουμε τα περί ανιδιοτέλειας, τα οποία έτσι κι’ αλλιώς είναι μάλλον υποκρισία, και να αναδείξουμε την εντιμότητα και ηθικότητα της ιδιοτέλειας που αποτελεί και την βάση της κινητοποίησης των ανθρώπων για το καλύτερο.
Όμως μ’ αυτή την έννοια για φαντασθείτε και το πόσο “κακό” κάνει μια κοινωνία όπως η ελληνική και ένα κράτος όπως το ελληνικό όταν στην ουσία απαγορεύει την επιχειρηματικότητα και κατ’ επέκταση την ιδιοτέλεια. Και την απαγορεύει επιβάλλοντας να είναι ο μεγάλος “συνεταίρος” στην όποια επιχείρηση υπάρχει ή πάει να στηθεί…
Το χειρότερο όμως είναι ότι αυτό το επιβάλλει ως ηθικό και δίκαιο ενώ είναι βαθύτατα ανέντιμο και ανήθικο…
* O Γιάννης Νικολής είναι Ψυχίατρος, Ψυχαναλυτής Ομάδας, Διδάκτωρ Ψυχιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και ιδρυτής της Λέσχης Φιλελεύθερου Προβληματισμού στη Θεσσαλονίκη
capital.gr
