Πώς να… μην γίνουμε Σουηδία – Πώς το σουηδικό πείραμα στο κράτος πρόνοιας λειτούργησε ως «καμπανάκι» για την Ευρώπη
ΑΡΘΡΑ (ΕΙΔΗΣΕΙΣ)ΕΛΛΑΔΑΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΣΜΟΣΥΓΕΙΑ 8 Μαΐου 2025 fonisalaminas
Η Σουηδία υπήρξε πρωτοπόρος στην ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής πρόνοιας και το αμφιλεγόμενο μοντέλο της εξάγεται πλέον σε όλη την Ευρώπη
Η Αρχή Οικονομικού Εγκλήματος στην Σουηδία ανέφερε πρόσφατα ότι ορισμένα κέντρα υγείας, υπηρεσίες εμβολιασμού, σχολεία, νηπιαγωγεία και φαρμακεία έχουν καταληφθεί από το οργανωμένο έγκλημα. Ήταν μια ανησυχητική υπενθύμιση ότι η εξωτερική ανάθεση και η ιδιωτικοποίηση έχουν μεταμορφώσει το σουηδικό κράτος πρόνοιας σε κάτι που δεν αναγνωρίζεται – μια μοίρα που θα μπορούσαν τώρα να αντιμετωπίσουν και άλλα κράτη πρόνοιας στην Ευρώπη.
Η εξωτερική ανάθεση, η ιδιωτικοποίηση και η εισαγωγή συστημάτων κουπονιών από τη δεκαετία του 1990 έχουν καταστήσει τις υπηρεσίες πρόνοιας εμπορικές σε μεγαλύτερο βαθμό στη Σουηδία από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, κάτι που έχει μεταμορφώσει το σκανδιναβικό έθνος.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ένας πρόσθετος «παράγοντας κινδύνου» – η κάπως ρομαντική άποψη για το σουηδικό κράτος πρόνοιας, η οποία διατηρείται από τότε που η Σουηδία περιγράφηκε ως αρχετυπικό σοσιαλδημοκρατικό κράτος πρόνοιας
Αυτό που κάποτε παρουσιαζόταν συχνά ως σοσιαλδημοκρατικό ιδεώδες θεωρείται τώρα περισσότερο ως νεοφιλελεύθερη βιτρίνα. Έχει επίσης δημιουργήσει έναν αριθμό πολύ πλούσιων εταιρειών πρόνοιας, οι οποίες επιταχύνουν τώρα την επέκτασή τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Πώς το πείραμα γέμισε τσέπες εταιρειών, αντί να υπηρετεί τους πολίτες
Στη δεκαετία του 1990, η Σουηδία άνοιξε τις χρηματοδοτούμενες από φόρους υπηρεσίες πρόνοιας σε ιδιώτες, σε αυτό που οι μελετητές Jenny Andersson και Chris Howell ονομάζουν «βαθιά διαδικασία νεοφιλελευθεροποίησης», μια «αναδιάταξη των κοινωνιών πρόνοιας γύρω από τη μορφή της αγοράς».
Η ιδέα ήταν ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ μιας ποικιλίας φορέων θα αύξανε την αποτελεσματικότητα και θα έδινε στους χρήστες των υπηρεσιών (μαθητές, ασθενείς κ.λπ.) «ελευθερία επιλογής». Αντί για ιδιωτικοποίηση μέσω δημόσιων συμβάσεων, όπου οι υπηρεσίες που αγοράζονται από ιδιώτες παρόχους καθορίζονται σε συμβάσεις και περιορίζονται χρονικά, η Σουηδία επέλεξε μια ιδιωτικοποίηση εμπνευσμένη από τον Μίλτον Φρίντμαν, τύπου κουπονιών, σε τομείς όπως οι υπηρεσίες απασχόλησης, η υγειονομική περίθαλψη, τα σχολεία και οι προσχολικές δομές.
ν και ο υποτιθέμενος στόχος των μεταρρυθμίσεων ήταν η αύξηση της ελευθερίας επιλογής, το σουηδικό κοινό συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο ότι οι μεταρρυθμίσεις οδήγησαν, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, στον πολλαπλασιασμό των ιδιωτικών παρόχων που βάζουν σε κίνδυνο την ποιότητα των υπηρεσιών προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους.
Η υποτιθέμενη ελευθερία επιλογής οδήγησε σε διεύρυνση μεταξύ προνομιούχων και μη
Η εκπαίδευση ήταν το πρώτο αντικείμενο της σουηδικής ιδιωτικοποίησης των πλήρως χρηματοδοτούμενων από φόρους υπηρεσιών πρόνοιας. Η χρηματοδότηση των δημόσιων σουηδικών σχολείων με κουπόνια εισήχθη το 1991. Η ιδέα ήταν ότι οι μαθητές και οι οικογένειές τους θα έπρεπε να μπορούν να επιλέξουν πώς θα δαπανήσουν τους πόρους που διατίθενται για τη σχολική εκπαίδευση, δηλαδή αν θα φοιτήσουν σε δημόσιο σχολείο ή αν θα πάνε με το κουπόνι σε ιδιωτικό σχολείο.
Αναπόφευκτα, όμως, είναι κυρίως οι προνομιούχες οικογένειες που μπορούν να ασκήσουν την «ελευθερία επιλογής» τους. Ενώ οι… κερδοφόροι μαθητές επιλέγονται από τα ιδιωτικά σχολεία, οι κοινωνικά μειονεκτούντες μαθητές συχνά μένουν στα δημόσια. Εκτός από την αύξηση του κοινωνικο-οικονομικού και εθνοτικού διαχωρισμού, η μεταρρύθμιση του σουηδικού σχολικού συστήματος ήταν επιζήμια και για την ποιότητα της εκπαίδευσης. Καμία άλλη χώρα δεν έχει βιώσει τόσο ραγδαία πτώση των επιδόσεων στην κατάταξη του Προγράμματος Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών (PISA) του ΟΟΣΑ όσο η Σουηδία.
Ακόμα κι έτσι, οι σουηδικές σχολικές εταιρείες επεκτείνονται τώρα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πρόσφατα, η AcadeMedia, με 107 νηπιαγωγεία στη Σουηδία, αγόρασε με τη μία 113 νηπιαγωγεία στη Φινλανδία και επεκτείνεται με ταχείς ρυθμούς στη γερμανική αγορά: κατέχει ήδη 98 μονάδες νηπιαγωγείων σε έξι διαφορετικά ομόσπονδα κρατίδια.
«Επιδρομή» της σουηδικής ψηφιακής περίθαλψης στην Ευρώπη
Το 2010, ένα σύστημα κουπονιών έγινε επίσης υποχρεωτικό στη σουηδική πρωτοβάθμια περίθαλψη που χρηματοδοτείται από φόρους. Όπως και με το σχολικό σύστημα, στόχος της μεταρρύθμισης της υγειονομικής περίθαλψης ήταν να αυξηθεί η «ελευθερία επιλογής» των ασθενών. Όταν η Σουηδική Εθνική Ελεγκτική Υπηρεσία πραγματοποίησε την πρώτη εμπεριστατωμένη αξιολόγηση, το 2014, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το σύστημα κουπονιών συνέβαλε σε πιο άνιση περίθαλψη, όπου ευνοήθηκαν οι ασθενείς με λιγότερες ανάγκες και υψηλότερη κοινωνικο-οικονομική κατάσταση.
Η ψηφιακή περίθαλψη αποδείχθηκε ιδιαίτερα επικερδής για τους ιδιώτες παρόχους, και στη Σουηδία παρατηρήθηκε μια πραγματική έκρηξη των ψηφιακών υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης. Όπως και με άλλες μορφές κερδοσκοπικής περίθαλψης, προσανατολίζεται σε άτομα με ηπιότερα συμπτώματα, όπως η ακμή ή το κοινό κρυολόγημα. Αυτά αντιμετωπίζονται γρήγορα και ανέξοδα από τις εταιρείες, ωστόσο επιβαρύνουν τους περιφερειακούς προϋπολογισμούς και οδηγούν στην ανακατεύθυνση των κονδυλίων προς σχετικά υγιή άτομα με μικρές ανάγκες και μακριά από άτομα με μεγαλύτερες ιατρικές ανάγκες.
Η Kry, η μεγαλύτερη ιδιωτική εταιρεία της Σουηδίας στον τομέα της ψηφιακής υγειονομικής περίθαλψης, έχει πλέον εδραιωθεί στη Νορβηγία, την Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και, πιο πρόσφατα, στη Γερμανία.
Εργασιακή εκμετάλλευση
Οι σουηδικές κερδοσκοπικές εταιρείες φροντίδας ηλικιωμένων επεκτείνονται επίσης με ταχείς ρυθμούς στο εξωτερικό. Οι δύο μεγαλύτερες, η Attendo και η Ambea, δραστηριοποιούνται στη Νορβηγία και την Δανία, ενώ η Ambea αγόρασε πρόσφατα τη φινλανδική εταιρεία Validia Oy.
Ουσιαστικά, αυτό που εξάγεται από την Σουηδία είναι εταιρείες, διαβόητες για την εκμετάλλευση των συμβάσεων προσωρινής απασχόλησης και της μερικής απασχόλησης.
Και τα προβλήματα της σουηδικής ιδιωτικοποίησης δεν τελειώνουν εδώ. Οι επιδρομές σε δύο ιδιωτικά κέντρα υγείας στη σουηδική πόλη Γκέτεμποργκ τον Μάρτιο του 2025 είναι η τελευταία εξέλιξη σε μια φερόμενη ως επιταχυνόμενη τάση εγκληματικής διείσδυσης στις σουηδικές υπηρεσίες πρόνοιας, που χρηματοδοτούνται από φόρους. Η ιδιωτικοποίηση των χρηματοδοτούμενων από φόρους υπηρεσιών πρόνοιας φέρεται έτσι να έχει συμβάλει στην κλιμάκωση των προβλημάτων της Σουηδίας με τις εγκληματικές συμμορίες.
Οι ιδιωτικοποιήσεις μεγάλης κλίμακας της Σουηδίας επέτρεψαν στις εταιρείες να αναπτύξουν κερδοφόρα επιχειρηματικά μοντέλα και οδήγησαν σε πολύ πλούσιους ιδιωτικούς παρόχους κοινωνικής πρόνοιας, οι οποίοι συχνά ανήκουν σε πολυεθνικές εταιρείες και εταιρείες επιχειρηματικών κεφαλαίων. Αυτές οι εταιρείες και οι εταιρείες επιχειρηματικών κεφαλαίων είναι τώρα έτοιμες να επεκταθούν στην Ευρώπη σε διάφορους τομείς πρόνοιας.
Εάν δεν περιοριστούν, οι εταιρείες αυτές κινδυνεύουν να ξεπεράσουν τον ανταγωνισμό των τοπικών παρόχων υπηρεσιών πρόνοιας, ενισχύοντας το λόμπι για την αύξηση της αγοραπωλησίας και εκτρέποντας φορολογικά κεφάλαια, που προορίζονται για την παροχή πρόνοιας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως ακριβώς συνέβη στη Σουηδία.
Οι παγκόσμιες ψευδαισθήσεις για το σουηδικό κράτος πρόνοιας
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ένας πρόσθετος «παράγοντας κινδύνου» – η κάπως ρομαντική άποψη για το σουηδικό κράτος πρόνοιας, η οποία διατηρείται από τότε που η Σουηδία περιγράφηκε ως αρχετυπικό σοσιαλδημοκρατικό κράτος πρόνοιας, σημειώνει χαρακτηριστικά στο Social Europe η Lisa Peilling, πρώην σύμβουλος του σουηδικού ΥΠΕΞ της χώρας, πολιτική επιστήμονας και επικεγαλής think tank στην Στοκχόλμη.
Αυτή η ρομαντική άποψη μπορεί να αξιοποιηθεί από τις σουηδικές εταιρείες κοινωνικής πρόνοιας όταν προωθούνται σε άλλες χώρες. Για παράδειγμα, όταν εξάγουν υπηρεσίες παιδικής μέριμνας στη Γερμανία, οι σουηδικές εταιρείες προσπαθούν να επικαλεστούν μια συγκεκριμένη εικόνα – με ξανθά παιδιά που παίζουν σε λιβάδια και άλση σημύδας – η οποία χρησιμεύει για να αποκρύψει τον κερδοσκοπικό χαρακτήρα των δραστηριοτήτων τους.
Υπάρχει ο κίνδυνος οι σουηδικές εταιρείες πρόνοιας – εξοπλισμένες με διεθνή επιχειρηματικά κεφάλαια – να διαδραματίσουν πλέον καταστροφικό ρόλο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οι εταιρείες αυτές δεν έχουν καμία σχέση με το σουηδικό κράτος πρόνοιας, που κάποτε παρουσιάστηκε ως προοδευτικό μοντέλο, για να το ακολουθήσουν άλλες χώρες.
Τώρα το μήνυμα πρέπει να είναι: Μην γίνετε… Σουηδία – Μην το δοκιμάσετε αυτό στην πατρίδα σας.
tanea.gr
