Τι τρέχει με τους σημερινούς εφήβους;

Υπάρχει η παιδική ηλικία, η ενήλικη ζωή και αυτό το ακατάστατο κομμάτι στο ενδιάμεσο… Ίσως όμως ήρθε η ώρα για μια νέα ηλικιακή κατηγορία.

Ξέρετε ποιο είναι το πρόβλημα με τους νέους αυτές τις μέρες; Οι νεαροί (younkers) πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι από εμάς τους υπόλοιπους, οι έφηβοι (ephebes) μεγαλώνουν πολύ γρήγορα και τα ανώριμα κορίτσια στην εφηβεία (backfisch)… Ε, αυτά είναι πολύ ανεπτυγμένα για την ηλικία τους…

Αν δεν αναγνωρίζεις αυτές τις λέξεις, μην ανησυχείς. Είναι όλοι παλιοί όροι για τους εφήβους που δεν χρησιμοποιούνται πια.

Younker ήταν μια λέξη που χρησιμοποιήθηκε πριν από το 1900 και προερχόταν από τους ολλανδικούς και γερμανικούς όρους για έναν νεαρό ευγενή – έναν μικρό λόρδο – ενώ χρησιμοποιήθηκε επίσης για να περιγράψει έναν νεαρό ναύτη. Ο έφηβος [σ.μτφ: ο κυρίαρχος όρος που χρησιμοποιούμε ακόμα στην Ελλάδα, αλλά παλαιότερα χρησιμοποιούνταν και στην αγγλική γλώσσα ως ephebe] ήταν ένας νεαρός Αθηναίος στην Αρχαία Ελλάδα, ηλικίας 18 έως 19 ετών, ο οποίος εκπαιδευόταν για να γίνει πλήρης πολίτης. Και το backfisch – που στην κυριολεξία σημαίνει «ψημένο ψάρι» – είναι μια γερμανική λέξη που εμφανίστηκε σε μυθιστορήματα ενηλικίωσης απευθυνόμενα σε νεαρές κοπέλες, τα οποία εκδόθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα. Περιέγραφε ένα ελαφρόμυαλο, αυθόρμητο, περιπετειώδες κορίτσι που συνδύαζε την ανεξαρτησία ενός ενήλικα με την απερίσκεπτη προσέγγιση του κινδύνου ενός παιδιού.

Σε όλη την ιστορία, οι λέξεις και οι κατηγορίες που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τους νέους έχουν εξελιχθεί σημαντικά, λόγω των μετασχηματισμών στον πολιτισμό, την εργασία, την εκπαίδευση και την επιστημονική γνώση. Πώς έχουν διαμορφώσει αυτοί οι παράγοντες τους όρους που χρησιμοποιούμε για τους εφήβους σήμερα – όπως «teenager»; Και καθώς τα κοινωνικά πρότυπα αλλάζουν και γίνονται νέες ανακαλύψεις, πώς θα μπορούσαν να αλλάξουν ξανά οι κατηγορίες μας για τους νέους στο μέλλον;

Μια από τις πιο σημαντικές πολιτιστικά εφευρέσεις του περασμένου αιώνα ήταν ο έφηβος. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι υπήρξαμε ποτέ χωρίς τα εφηβικά μας χρόνια, όπως τα βιώνουμε τώρα, αλλά αν μπορούσατε να ταξιδέψετε στον χρόνο μερικούς αιώνες πίσω, οι άνθρωποι θα έβρισκαν τη σύγχρονη ιδέα του εφήβου κάτι σαν εξωγήινη έννοια.

Πίσω στα 1500, για παράδειγμα, οι περισσότεροι δυτικοί έφηβοι θα ήταν εργάτες, στρατολογημένοι στον κόσμο της εργασίας των ενηλίκων ήδη από την ηλικία των επτά ετών, σύμφωνα με τον ιστορικό της παιδικής ηλικίας Hugh Cunningham του Πανεπιστημίου του Κεντ.

Στις αγροτικές οικονομίες, αυτό μπορεί να περιλάμβανε αγροτική εργασία για τη στήριξη του αγροτικού εισοδήματος της οικογένειας, αλλά καθώς η εκβιομηχάνιση εξαπλώθηκε τον 18ο και τον 19ο αιώνα, πολλοί έφηβοι έγιναν εργάτες εργοστασίων, και σκοτώνονταν στη δουλειά στο πλευρό των ενήλικων συναδέλφων τους. Στα τέλη του 1800, γράφει ο Cunningham, τα παιδιά στις ΗΠΑ συνεισέφεραν περίπου το ένα τρίτο του οικογενειακού εισοδήματος προτού ο πατέρας τους φτάσει στα 50 του. Δεν υπήρχε καθολική εκπαίδευση και μόνο οι πιο πλούσιοι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν μια «τράπεζα μαμάς και μπαμπά» για να εξασφαλίσουν τροφή και στέγη.

Καθώς το βιοτικό επίπεδο του ανεπτυγμένου κόσμου και οι εκπαιδευτικές πολιτικές άρχισαν να αλλάζουν στις αρχές του 20ου αιώνα, οι νέοι μπορούσαν όλο και περισσότερο να ζουν πλήρως κάτω από τις φτερούγες των γονιών ή των κηδεμόνων τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, με οικονομική και συναισθηματική υποστήριξη. Αλλά ακόμη και τότε, η εφεύρεση του σύγχρονου εφήβου δεν θα γινόταν αμέσως.

Πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο όρος teenager [που δημιουργήθηκε από το συνθετικό teen (όπως το δικό μας «δέκα-») στους αριθμούς 13-19] είχε χρησιμοποιηθεί περιστασιακά, αλλά μόνο στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και του 1950 έγινε πιο κοινός.

Εκείνο το διάστημα, ένας αριθμός διαφορετικών δυνάμεων συνέβαλαν στο να συμβεί αυτό.

Στις πλούσιες χώρες, ήταν πολύ πιο πιθανό για ένα νέο άτομο να παραμείνει στο σχολείο κατά τα εφηβικά του χρόνια. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, η φοίτηση στο Ηνωμένο Βασίλειο έγινε υποχρεωτική μέχρι την ηλικία των 15 ετών. Και στις ΗΠΑ, τα ποσοστά αποφοίτησης από το γυμνάσιο αυξήθηκαν από λιγότερο από 10% στις αρχές του αιώνα σε περίπου 60% στα μέσα της δεκαετίας του 1950.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ιστορικοί σημειώνουν επίσης ότι η κοινωνική στάση απέναντι στα δικαιώματα των νέων μεταβλήθηκε σε πολλά δυτικά έθνη: η αίσθηση ότι οι νέοι είχαν καθήκον να υπηρετήσουν τους γονείς τους αποδυναμώθηκε και οι δικές τους επιθυμίες και αξίες άρχισαν να ακούγονται περισσότερο.

Και ποιος τομέας της κοινωνίας άκουγε περισσότερο αυτές τις ανάγκες; Το εμπόριο. Στη δεκαετία του 1950, οι εταιρείες συνειδητοποίησαν ότι οι έφηβοι θα μπορούσαν επίσης να είναι παράγοντες επιρροής (influencers). Ήταν σε θέση να καθορίζουν τις τάσεις και να διαδίδουν τις μόδες, και επομένως μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγάλα κέρδη. Όπως σημείωσε ένας αρθρογράφος του New Yorker το 1958: «Σε κάποιο βαθμό, η εφηβική αγορά – και, στην πραγματικότητα, η ίδια η έννοια του εφήβου – έχει δημιουργηθεί από τους επιχειρηματίες που την εκμεταλλεύονται».

Τότε όλο το θέμα ήταν στο να κεφαλαιοποιηθεί η επαναστατικότητα, τα γρήγορα αμάξια και το rock n’ roll. Σήμερα είναι το TikTok και… καλά, δεν θα μπορούσα να ξέρω ακριβώς τι, αφού είμαι 41 ετών. Αλλά το θέμα είναι ότι η αντίληψη των εφήβων ως κουλ, διαμορφωτών τάσεων και παραγόντων επιρροής ήταν –και εξακολουθεί να είναι– εξίσου δημιούργημα του εμπορίου και των μέσων ενημέρωσης όσο και αντανάκλαση της πραγματικότητας. Η εφηβική μουσική, μόδα και γλώσσα εξαπλώνονται στην υπόλοιπη κοινωνία, υπερενισχυμένες από βιομηχανίες που έχουν δημιουργηθεί για να επωφεληθούν από αυτές.

Γύρω στη δεκαετία του 1950, μπορεί επίσης να βρείτε ανεπίσημες ενδείξεις ότι οι πολιτισμικές αντιλήψεις της εφηβείας ως επώδυνης περιόδου έγιναν ευρύτερα γνωστές, με παράπονα για τις δυσκολίες που έχει το να μεγαλώνεις παιδιά σε εφηβεία. Το 1955, για παράδειγμα, μια γυναίκα που ονομάζεται Mrs G έγραψε στη Mary Brown, που είχε μια στήλη με συμβουλές για προσωπικά προβλήματα των αναγνωστών της βρετανικής εφημερίδας Daily Mirror, παραπονούμενη για τον γιο της: «Είναι αναιδής και σκυθρωπός… γιατί να αλλάξει ένα αγόρι έτσι;» έγραφε. «Αγανακτεί με οποιαδήποτε ερώτηση. Το καλύτερο που λαμβάνω ως απάντηση είναι ένα ευγενικό ναι ή όχι, το χειρότερο ένα θυμωμένο βλέμμα που μου λέει ξεκάθαρα να κοιτάω τη δουλειά μου.»

Όλα αυτά σημαίνουν ότι ο έφηβος όπως τον ξέρουμε ήταν σε μεγάλο βαθμό μια εφεύρεση του 20ου αιώνα. Το ερώτημα είναι, θα αλλάξουν ξανά αυτές οι πολιτιστικές αντιλήψεις στο μέλλον;

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, υπήρξαν μερικές ενδιαφέρουσες αλλαγές στα χαρακτηριστικά του εφήβου. Η ψυχολόγος Jean Twenge του Κρατικού Πανεπιστημίου του Σαν Ντιέγκο σημειώνει ότι οι έφηβοι μεγαλώνουν πιο αργά με πολλούς τρόπους, σε σύγκριση με τους ομολόγους τους του 20ού αιώνα. Ένας τυπικός 17-18χρονος στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, είναι τώρα λιγότερο πιθανό να έχει δοκιμάσει αλκοόλ, να έχει κάνει σεξ ή να έχει αποκτήσει άδεια οδήγησης, σε σύγκριση με έφηβους παρόμοιας ηλικίας μόλις πριν από 20 χρόνια. Ένας έφηβος 13-14 ετών είναι λιγότερο πιθανό να έχει δουλειά ή να έχει βγει ραντεβού. Εν τω μεταξύ, άλλα δεδομένα που καταδεικνύουν πρώιμης ενηλικίωση, όπως η εφηβική εγκυμοσύνη, έχουν φτάσει σε ιστορικά χαμηλά στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Η Twenge επισημαίνει μια σειρά από λόγους για τους οποίους η ενηλικίωση επιβραδύνεται. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η τεχνολογία και το Διαδίκτυο έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο, πράγμα που σημαίνει ότι η περισσότερη αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους συμβαίνει στο διαδίκτυο και εντός σπιτιού, όπου το σεξ, ο πειραματισμός και τα μπλεξίματα είναι ίσως λιγότερο πιθανά. Για τον λόγο αυτό, αποκαλεί αυτή την τελευταία σοδειά νέων ανθρώπων γενιά «iGen» και έχει γράψει ένα βιβλίο για τα χαρακτηριστικά τους. Ωστόσο, επισημαίνει επίσης ότι ορισμένες από αυτές τις τάσεις είχαν ήδη ξεκινήσει πριν από τη διαδικτυακή κουλτούρα του 21ου αιώνα, και έτσι δεν μπορεί να οφείλονται εξ ολοκλήρου στο Διαδίκτυο.

Η υπόθεσή της είναι ότι οι έφηβοι συμπεριφέρονται διαφορετικά ανάλογα με το πόσο εχθρικό και μη συγχωρητικό νιώθουν το τοπικό τους περιβάλλον, μια ιδέα που οι κοινωνικοί επιστήμονες ονόμασαν «θεωρία της ιστορίας της ζωής» (life history theory). Σε πιο δύσκολες στιγμές της ιστορίας, οι έφηβοι αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν μια «στρατηγική γρήγορης ζωής», μεγαλώνοντας γρηγορότερα, αναπαραγόμενοι νωρίτερα και εστιάζοντας στις βασικές ανάγκες. Τώρα η ζωή στη Δύση είναι γενικά πιο επιεικής και οι οικογένειες είναι πιο πλούσιες –τουλάχιστον κατά μέσο όρο–, επομένως είναι πιθανό για τους εφήβους να ακολουθήσουν μια «στρατηγική αργής ζωής», καθυστερώντας τη μετάβαση σε πιο ενήλικες συμπεριφορές.

«Σε εποχές και τόπους όπου οι άνθρωποι ζουν περισσότερο, η υγειονομική περίθαλψη είναι καλύτερη και η εκπαίδευση διαρκεί περισσότερα χρόνια, οι άνθρωποι συνήθως επιλέγουν να κάνουν λιγότερα παιδιά και να τα αναθρέψουν πιο προσεκτικά», εξηγεί η Twenge.

Μπορεί επίσης να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην ασφάλεια σε αυτήν την τελευταία γενιά εφήβων, προτείνει η Twenge, τόσο σωματικά όσο και συναισθηματικά, η οποία ενθαρρύνει τους νέους και τους γονείς ή τους κηδεμόνες τους να τους κρατούν απομονωμένους από τη σκληρότητα του κόσμου των ενηλίκων για περισσότερο χρόνο.

Λοιπόν, τι θα σημαίνει αυτό για τις ιδέες μας για τους εφήβους εάν συνεχιστούν αυτές οι τάσεις; Μπορεί να υποδηλώνει ότι η έννοια του 20ού αιώνα του εφήβου ως επαναστάτη-χωρίς-αιτία είναι ξεπερασμένη. Ενώ πολλοί έφηβοι στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 οδηγούσαν τα δικά τους αυτοκίνητα, έμπαιναν σε μπελάδες και πειραματίζονταν με ποτά και ναρκωτικά, οι ομόλογοί τους με παρόμοια ηλικία σήμερα έχουν συχνά πολύ πιο «καθαρή» και συνειδητά ασφαλή διαβίωση. Εάν υπάρχει απερίσκεπτη συμπεριφορά και παρόρμηση για ανεξαρτησία, αυτή έρχεται αργότερα.

Μια πιο αργή πορεία προς την ενηλικίωση δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο μπορεί να χρειάζονται επικαιροποίηση οι πολιτιστικές αντιλήψεις για τη νεολαία. Τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη έχει επίσης δείξει ότι η εφηβεία δεν τελειώνει στο τέλος των χρόνων που αρχίζουν με το συνθετικό δέκα-. Μέχρι την ηλικία των 20 ετών, ένας νέος θεωρείται συνήθως ενήλικας: το μέγεθος του σώματός του έχει μεγαλώσει πλήρως, μπορεί να ψηφίσει, να παντρευτεί και πολλοί έχουν ήδη ξεκινήσει να εργάζονται. Αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι, με πολλά σημαντικά μέτρα, η εφηβεία συνεχίζεται μέχρι την ηλικία περίπου των 24 έως 25 ετών.

Μέχρι τα 20, οι ορμονικές αλλαγές που συνοδεύουν τη μετάβαση από ένα παιδικό σε ένα ενήλικο σώμα μπορεί να έχουν ολοκληρώσει το έργο τους, αλλά η ανάπτυξη και η ωρίμανση του εγκεφάλου απέχει πολύ από το να έχει ολοκληρωθεί. Η απεικόνιση του εγκεφάλου δείχνει ότι η λευκή ουσία, για παράδειγμα, συνεχίζει να αυξάνεται μέχρι τα μέσα της δεκαετίας των 20, σε συνδυασμό με την αύξηση της πολυπλοκότητας του φλοιού. Ορισμένοι ερευνητές βλέπουν τώρα και αυτά τα χρόνια ως ένα σημαντικό αναπτυξιακό κοινωνικό στάδιο, όπου οι νέοι εξακολουθούν να μαθαίνουν για την οικειότητα, τη φιλία, την οικογένεια, την αυτοέκφραση και την πολιτική και κοινωνική συνείδηση, και έτσι αξίζουν περισσότερη υποστήριξη και προστασία από ό,τι λαμβάνουν σήμερα από την κοινωνία.

Θα μπορούσε επομένως να υπάρξει περίπτωση αυτοί οι μεγαλύτεροι έφηβοι να αναγνωριστούν πιο ξεκάθαρα ως μια ξεχωριστή δημογραφική ομάδα; Θα έπρεπε να τους επιτρέψουμε να καθυστερήσουν την είσοδό τους στον πλήρως ενήλικο κόσμο της ζωής και της εργασίας; Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται σαν παραχάιδεμα, αλλά και πάλι, οι πρόγονοί μας μπορεί να έλεγαν το ίδιο για το πώς συμπεριφερόμαστε στους εφήβους.

Σημάδια αυτής της πολιτισμικής αλλαγής μπορεί να συμβαίνουν ήδη. Το φαινόμενο «μπούμερανγκ» περιγράφει τις πρόσφατες αυξήσεις στον αριθμό των νεαρών ενηλίκων που επιστρέφουν στη φωλιά για να ζήσουν με τους γονείς τους μετά την τριτοβάθμια εκπαίδευση ή επειδή δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τη δική τους ιδιόκτητη ή ενοικιαζόμενη κατοικία. (Μερικοί εξάλλου δεν φεύγουναπό το σπίτι ούτε για την περίοδο των σπουδών). Στο Ηνωμένο Βασίλειο, περίπου 3,5 εκατομμύρια άγαμοι νεαροί ενήλικες ζουν τώρα με τους γονείς τους, ποσοστό κατά ένα τρίτο περισσότερο από μια δεκαετία πριν, σύμφωνα με έρευνα με επικεφαλής την Katherine Hill του Πανεπιστημίου Loughborough το 2020. Οι ανισορροπίες πλούτου μεταξύ των παλαιότερων γενεών και των σημερινών νέων απλώς ενίσχυσαν αυτήν την τάση.

Είναι πιθανό ότι οι πολιτισμικές αλλαγές που προκαλούνται από τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής θα αρχίσουν σύντομα να παίζουν επίσης ρόλο. Καθώς οι γονείς εργάζονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, μπορεί να είναι σε ισχυρότερη οικονομική θέση για να στηρίζουν τα μεγαλύτερα παιδιά τους, σε αντίθεση με αυτό που συνέβαινε όταν συνταξιοδοτούνταν πιο νωρίς. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η Lynda Gratton και ο Andrew J Scott του London Business School προτείνουν ότι η μεγαλύτερη μακροζωία θα αρχίσει επίσης σύντομα να κάνει τη «ζωή των τριών σταδίων», του σχολείου, της εργασίας και της συνταξιοδότησης, να φαίνεται ξεπερασμένη. Και αυτό, όπως υποστηρίζουν στο βιβλίο τους «The 100-Year Life», μπορεί να φέρει ιδιαίτερα μεγάλες αλλαγές στις πολιτισμικές προσδοκίες των νέων που έχουν μόλις εισέλθει στην δεκαετία των 20.

«Μια διαφορά που θα πρέπει να εξετάσουμε είναι η υπόθεση ότι στα 20 μας θα πρέπει να πηγαίνουμε αμέσως από το σχολείο στην επαγγελματική σταδιοδρομία. Σε μία ζωή 100 ετών, θα πρέπει να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να πάρουμε μια περίοδο των 20 μας και να την αφιερώσουμε σε ένα νέο στάδιο, την εξερεύνηση», γράφουν οι Γκράτον και Σκοτ. «Οι αποφάσεις σας νωρίς στη ζωή επηρεάζουν το σύνολο της υπόλοιπης… επομένως είναι μάλλον παράλογο να περιμένουμε από τα άτομα στα τέλη της εφηβείας τους και στις αρχές της δεκαετίας των 20 να λαμβάνουν αποφάσεις όπως το ποια κατεύθυνση θέλουν να πάρει η ζωή τους. Αντίθετα, θα πρέπει να έχουν μία περίοδο να εξερευνήσουν τον κόσμο και να δοκιμάσουν διαφορετικά μονοπάτια».

Αυτό που είναι περίεργο είναι ότι αυτή η συγκεκριμένη περίοδος της ζωής, μετά την εφηβεία, δεν έχει ένα κοινώς γνωστό όνομα που να την περιγράφει, τουλάχιστον στα αγγλικά. Ίσως θα έπρεπε. Στο κάτω κάτω, οι προ-έφηβοι έχουν το δικό τους παρατσούκλι ως «tweens». Ορισμένοι ερευνητές έχουν χαρακτηρίσει την περίοδο πριν από τα 25 ως «παρατεταμένη εφηβεία», αλλά ίσως ένα άλλο όνομα θα μπορούσε να είναι το adolthood [δημιουργία από τη σύνθεση των λέξεων adult (ενήλικος) και adolescent (έφηβος)]– που καλύπτει τον εφηβικό και τον ενήλικο κόσμο.

Και αν η ιδέα των «εφηλίκων» (adolts) δεν πιάσει, κάποιος μπορεί σίγουρα να βρει ένα καλύτερο όνομα: στο κάτω-κάτω, όπως είπαμε και πιο πάνω, επινοούμε κατηγορίες για τους νέους κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας μας.

Richard Fisher, BBC
Μετάφραση – Οπτικοποίηση: Δάφνη Σκαλιώνη
ertnews.gr